Średnia masa bocianiego gniazda w Polsce wynosi prawie 400 kilogramów. Najcięższe miało prawie 1,5 tony - mówi w rozmowie z PAP biolog i ornitolog, Adam Zbyryt z Uniwersytetu w Białymstoku, współautor książki "Bocian. Biografia nieautoryzowana". Dane te pochodzą z ważenia 145 gniazd, którymi zajmował się w czasie działań ochronnych - przenoszenia "gniazd zagrożonych i konfliktowych", zlokalizowanych na dachach budynków czy słupach. Gniazda przenosi się z dwóch powodów: kiedy konstrukcje, na których są one zbudowane, grożą zawaleniem - albo gdy ptaki osiedliły się zbyt blisko domów, których właściciele nie tolerują np. zabrudzeń.

"Właśnie w czasie przenoszenia gniazd były one ważone. Uzyskaliśmy informacje - po raz pierwszy na tak dużą skalę - dotyczące gniazd zważonych w całości" - podkreślił zoolog.

Dodał, że gniazdo "nowe", czyli w pierwszym roku istnienia, potrafi ważyć nawet ponad 70 kilogramów. "To świadczy o tym, jak wielkim wydatkiem energetycznym jest dla bocianów ich budowa, próba stworzenia gniazda od podstaw. To pomaga też zrozumieć, dlaczego bociany tak często walczą o gniazda już istniejące" - komentuje Adam Zbyryt.

Jak dodaje, proces budowy gniazda właściwie się nie kończy. Bociany każdego roku, powracając z zimowisk, przystępują do rozbudowy i naprawy gniazda. Dokładają tam patyki, znoszą siano, słomę, obornik. Z czasem wnętrze takiego gniazda ulega rozkładowi i formuje się tam gleba. Dlatego masa gniazda jest tak duża.

"Z drugiej strony proces rozkładu zachodzący w gniazdach sprawia, że nie rosną one w nieskończoność, a ulegają rozkładowi i zmniejszeniu. Ale i tak, kiedy ten proces jest powolniejszy, gniazda mogą osiągnąć 2-3 metry wysokości przy średnicy przekraczającej 2 metry. Takie wymiary zdarzają się dość często. Patrząc z dołu trudno przypuścić, jak są wielkie" - mówi przyrodnik.

Gniazda obecne na specjalnych platformach i słupach energetycznych są zwykle mniejsze: mają zazwyczaj ok. 1,5 metra średnicy i 1-1,5 metra wysokości. Tego, by się nadmiernie nie rozrosły - mówi Adam Zbyryt - pilnują zarządcy sieci energetycznej i właściciele nieruchomości, na dachach których znajdują się gniazda. Bocianie konstrukcje są regularnie zmniejszane lub usuwane, żeby ich masa nie zagroziła obiektom, na którym się znajduje.

Jak się zmniejsza bocianie gniazdo? "Zmniejszałem ponad sto takich bocianich gniazd. Najbezpieczniej robić to z samochodu z wysięgnikiem. Wierzchnie warstwy ściąga się widłami w okresie jesienno-zimowym lub wczesną wiosną, zanim ptaki przylecą. Zostawia się około jednej trzeciej gniazda, najlepiej - 25-30 cm. Nie wolno zrzucać nigdy całego gniazda - to powoduje, że bociany często porzucają takie miejsca i próbują przejmować gniazda innych ptaków - opowiada przyrodnik. - Zimą zmniejszanie gniazd jest utrudnione, bo przy mrozach wnętrze gniazda jest twarde jak skała. Fragmenty odrąbuje się siekierą".

Oprócz materii organicznej w gniazdach bocianich można znaleźć wiele śmieci, np. sznurki, w które często zaplątują się pisklęta. "To jednak prowadzi do zamarcia kończyn, a nawet samoamputacji, co w praktyce dla zwierzęcia oznacza śmierć, bo bocian bez nóg nie przeżyje - opowiada Adam Zbyryt. - Są też worki foliowe. Co ciekawe, bardzo często w bocianich gniazdach znajduje się bielizna. Spotykałem w gniazdach bokserki, majtki, skarpetki, rękawiczki, czapki...".

Obecnie Adam Zbyryt poszukuje największych i najcięższych gniazd bociana białego w całej Europie.

Szczegóły akcji można znaleźć na FB, gdzie wyjaśniono również, jak zważyć bocianie gniazdo za pomocą internetowego narzędzia autorstwa naukowców z Wydziału Biologii Uniwersytetu w Białymstoku, Instytutu Dendrologii PAN i Uniwersytetu Wrocławskiego. Szerokość i wysokość gniazda mierzy się (za pomocą dalmierza) - lub oszacowuje, a uzyskane dane wpisuje do kalkulatora, by otrzymać wynik. Organizatorzy konkursu zastrzegają, że aby wziąć udział w konkursie, nie trzeba wspinać się do gniazda - wręcz jest to niewskazane lub zabronione. Wyniki można zgłaszać do 15 października.

Po co ważyć gniazda bocianie? To pozwala ocenić ewentualne zagrożenie dachu budynku, komina, słupa czy innej konstrukcji, na której gniazdo się znajduje. W przypadku dużych gniazd, rozbudowywanych przez lata, do nadwyrężenia konstrukcji dochodzi nierzadko.

"Poszukuję największego w Europie gniazda, żeby dowiedzieć się, w jakich częściach Europy gniazda podlegają najmniejszej presji ze strony ludzi, jeśli chodzi o potrzebę zmniejszania" - powiedział.

Ludzie w Polsce co kilka lat usuwają gniazda, gdy są one za potężne. Są też kraje, w których z różnych przyczyn dzieje się to dużo rzadziej, np. w Hiszpanii czy Portugalii, gdzie gniazda ulokowane są często na skałach i nikomu ich wielkość nie przeszkadza. Albo też w Serbii czy Chorwacji, gdzie znajdują się na opuszczonych budynkach. Tam gniazda mogą się rozwijać bez ingerencji ze strony człowieka" - wyjaśnia zoolog.

I dodaje, że przyrodnicy znają gniazda zajmowane przez bociany przez ponad 50 lat - a nawet takie, które trwają od czasów wojny czy znane jeszcze przed wojną.

"Ponieważ bociany w dobrych warunkach żyją powyżej 30 lat, to oznacza, że one są w jakiś sposób zajmowane przez kolejne pary. Że to są tak trwałe miejsca gniazdowania, że przechodzą z pokolenia na pokolenie, choć nie dzieje się to pomiędzy zwierzętami spokrewnionymi, bo młode osiedlają się daleko od miejsca, w którym same przyszły na świat" - mówi. 

PAP - Nauka w Polsce, Anna Ślązak

zan/ agt/