Świat w liczbach ujęty

"Liczby nie kłamią" czyta się szybko, lekko, bez znużenia liczbami, danymi procentowymi, zestawieniami finansowymi, wykresami. Spora w tym zasługa przejrzystego podziału tematów na rozdziały, krótkich podrozdziałów, zręcznego języka i umiejętnego, zgrabnego przedstawienia danych.

Podtytuł "71 rzeczy, które trzeba wiedzieć o świecie" nawiązuje do liczby podrozdziałów, z których każdy niesie konkretne zagadnienie: Fenomen megamiast, W jaki sposób wydzielanie potu poprawia zdolności łowieckie? Czy Stany Zjednoczone naprawdę są wyjątkowe? Dlaczego kurczaki zawładnęły naszym stołem? Zagłada słoni, Beton - twarde fakty. Oto drobny ich wycinek.

Vaclav Smil odnosi się w książce do większości trapiących naszą cywilizację problemów: demograficznych, dotyczących produkcji żywności, zmian klimatu, zanieczyszczenia środowiska, rozwoju energetyki, transportu. Ten naukowiec, nauczyciel akademicki wie, jak w pigułce, przy pomocy danych liczbowych przedstawić kluczowe zagadnienia współczesnego świata. Ma swoim koncie ma już sporo książek poświęconych tak rozległym zagadnieniom (choć po polsku, oprócz tu omawianej, ukazała się tylko jedna: Tworzenie bogatego świata).

Trzeba podkreślić, że kolejne rozdziały, to nie zawsze "odkrywanie Ameryki". Czasem to po prostu ciekawe dowodzenie na podstawie dostępnych danych czegoś, co już w dużej mierze wiadomo. Choćby np. tego, że sekret długowieczności Japończyków może w dużej mierze wynikać z umiaru w spożywanych posiłkach i z towarzyszącej im koncepcji: "żołądek pełny w ośmiu dziesiątych". (W przypadku tego dowodzenia Smil zgrabnie posługuje się danymi o kaloryczności posiłków spożywanych przez Japończyków i dla porównania przez inne nacje. Wcześniej odpiera - również poprzez zestawienie rozmaitych danych - kolejne możliwe powody wspomnianej długowieczności). W innych rozdziałach nurtować może bardziej pytanie postawione przez autora. Na przykład to, czy ogłaszanie współczesnych czasów epoką antropocenu nie jest przedwczesne? Zdaniem Smila warto poczekać z nazywanie naszych czasów takim mianem, bo nie wiadomo, czy piętno, jakie odciskamy na naszej planecie, okaże się czymś więcej niż tylko epizodem w geologicznej kronice Ziemi.

Smil podkreśla, że jego książka jest też przede wszystkim o potrzebie weryfikowania faktów i informacji. Sam - jak opisuje - czerpał je głównie z czterech źródeł: danych statystycznych publikowanych przez organizacje międzynarodowe i globalne instytucje; z roczników statystycznych poszczególnych krajów; z historycznych danych statystycznych gromadzonych przez agencje poszczególnych krajów i z czasopism naukowych.

Liczby nie kłamią, ale można je interpretować w różny sposób - pisze autor i podkreśla, że w tę interpretację trzeba włożyć sporo wysiłku. Trzeba mieć narzędzia, by dane liczbowe osadzić w odpowiednim kontekście historycznym czy międzynarodowym. I Smil to robi. W zależności od tematu każdego z krótkich podrozdziałów czytamy trochę książkę kulturoznawczą, trochę historyczną, trochę socjologiczną, trochę ekonomiczną, a trochę technologiczną. Warto więc po tę pozycję sięgnąć, jak po zgrabne kompendium wiedzy o współczesnym świecie.

Ewelina Krajczyńska