Rok 2021 - wydarzenia naukowe

STYCZEŃ

- Zespół ds. COVID-19 przy prezesie PAN przygotował różne hipotetyczne scenariusze rozwoju pandemii COVID-19 w 2021 roku i w latach najbliższych, na które społeczeństwo powinno się przygotować.

- Koronawirus SARS-CoV-2 nie musi wniknąć bezpośrednio do mózgu, żeby doprowadzić do jego uszkodzenia – wynika z badań mózgów 19 pacjentów zmarłych na COVID-19, które przeprowadzili specjaliści z USA. Opisano je w „New England Journal of Medicine”.

- Z badań in vitro prowadzonych na organoidach, miniaturowych wersjach mózgu wyhodowanych w laboratorium wynika, że SARS-CoV-2 może bezpośrednio zakażać ludzkie komórki nerwowe i uszkadzać tkankę mózgu. Artykuł na ten temat opublikowało pismo „Journal of Experimental Medicine”.

- Dr Jerzy Jarosz, dr Joanna Stojer-Polańska, Dawid Masło, Śląski Festiwal Nauki, Hevelianum, redakcja "Filozofuj!" - to zwycięzcy 16. edycji konkursu Popularyzator Nauki, organizowanego przez serwis Nauka w Polsce - PAP oraz Ministerstwo Edukacji i Nauki.

- Zespół z Politechniki Warszawskiej pracuje nad szczepionką biotechnologiczną przeciw COVID-19. Naukowcy są gotowi, by ich produkt testowany był na zwierzętach. Do kolejnego etapu badań potrzebny jest im partner - firma farmaceutyczna – oraz finansowanie.

LUTY

- Nad szczepionką przeciw SARS-CoV2, która zdrowym osobom miałaby zapewnić odporność, a już zakażonym zastąpić terapię, pracuje zespół prof. Andrzeja Mackiewicza z Poznania.

- W wieku 82 lat zmarł prof. Andrzej Kossakowski, wybitny uczony, twórca toruńskiej szkoły fizyki matematycznej, laureat Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.

- W wieku 95 lat zmarł nestor polskiej archeologii prof. Jerzy Gąssowski. Naukowiec zajmował się badaniem dziejów wczesnego średniowiecza. Był też popularyzatorem nauki.

- Po raz pierwszy od ponad dekady Europejska Agencja Kosmiczna (ESA) ogłosiła nabór na nowych astronautów. Chętni mogli aplikować od 31 marca.

- 18 lutego amerykański łazik planetarny Perseverance wylądował na Marsie. To część misji NASA Mars 2020. Łazik został dostarczony na powierzchnię Marsa przez specjalną platformę lądująca, która na wysokości 21,3 metra wypuściła go na linach i łagodnie osadziła na gruncie marsjańskim. Zadaniem łazika są poszukiwania życia na Marsie.

- Zsekwencjonowano liczące ponad milion lat DNA mamuta. Jest to najstarsze jak dotąd DNA, jakie udało się odczytać – podali naukowcy na łamach tygodnika „Nature”.

- Satelita PW-Sat2 zaprojektowany przez studentów Politechniki Warszawskiej zakończył swoją misję. 23 lutego po 813 dniach uległ deorbitacji i całkowicie spłonął w atmosferze Ziemi. Celem satelity było przetestowanie żagla do deorbitacji.

MARZEC

- Siedem kilkudziesięciometrowych grobowców megalitycznych sprzed ok. 5,5 tys. lat odkryli archeolodzy w Dębianach (woj. świętokrzyskie). Zdaniem odkrywców jest to jedno z największych cmentarzysk tego typu w Polsce.

- Co najmniej 46 tys. lat temu w Jaskini Stajnia (Jura Krakowsko-Częstochowska) przebywali neandertalczycy. Właśnie do nich należały dwa zęby, których analizy, m.in. genetyczne, zakończył międzynarodowy zespół naukowców.

- W 2020 roku, pomimo pandemii, polskie uczelnie i przedsiębiorstwa złożyły więcej zgłoszeń patentowych do Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO). Liczba zgłoszeń z Polski wzrosła o 4,3 proc. - wynika z opublikowanego przez Europejski Urząd Patentowy indeksu patentowego.

- Większość osób, które przeszły COVID-19, jest chronionych przed ponownym zakażeniem przez co najmniej sześć miesięcy. Jednak starsi pacjenci są bardziej podatni na powtórną infekcję - wynika z badań opublikowanych w “The Lancet”.

- Olbrzymie centrum produkcji garncarskiej z okresu wpływów rzymskich, czyli mające ponad 1,5 tys. lat, odkryli archeolodzy we Wrzępi (Małopolska). Zdaniem odkrywców jest to największe w Polsce i jedno z największych w Europie stanowisk archeologicznych tego typu. Składa się na nie ok. 130 pieców.

- Z polskim udziałem wystartowała największa europejska sieć koordynująca badania astronomiczne – OPTICON-RadioNet Pilot (ORP). Biorą w niej udział astronomowie z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytetu Warszawskiego.

KWIECIEŃ

- Międzynarodowy zespół astronomów z Polakami w składzie opublikował najdokładniejszą znaną mapę Wszechświata w zakresie niskich częstotliwości radiowych. Dzięki nowemu przeglądowi nieba udało się zbadać dziesiątki tysięcy galaktyk - aż do dalekich krańców wszechświata. Do obserwacji użyto europejskiej sieci radioteleskopów LOFAR, której trzy stacje znajdują się na terenie naszego kraju.

- Na początku miesiąca w Górnośląskim Centrum Medycznym (GCM) w Katowicach-Ochojcu rozpoczęło się badanie kliniczne mające zweryfikować skuteczność i bezpieczeństwo leczenia chorych na COVID-19 amantadyną. Ma ono objąć 500 pacjentów w 20 ośrodkach w całym kraju.

- Nowy podtyp chłoniaka, nowotworu układu chłonnego, odkryli naukowcy z Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie. Dzięki temu możliwe jest skuteczne dobieranie pacjentom terapii ratującej życie.

- Setki narzędzi kamiennych używanych przez Homo erectusa odkryli polscy naukowcy w kopalni złota we wschodniej części Sahary w Sudanie. Według archeologów zabytki mają nawet ponad 700 tys. lat. Tak starych świadectw po pobycie człowieka w tym rejonie jeszcze nie znano.

- Pierwsza rozpoznana na świecie egipska mumia ciężarnej kobiety znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Długo sądzono, że pod zwojami bandaży kryje się kapłan Hor-Dżehuti, ale nowe analizy zweryfikowały ten pogląd – wynika z badań polskiego zespołu naukowców.

MAJ

- Skamieniałości kręgowców sprzed około 210 mln lat, w tym ryb dwudysznych, żółwi i nowego gatunku aetozaura - prehistorycznego gada przypominającego dzisiejsze krokodyle - odnaleźli polscy naukowcy w Kocurach (województwo opolskie). Odkrycia dokonali naukowcy Instytutu Biologii Ewolucyjnej Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Paleobiologii PAN i Wydziału Geologii UW.

- Zespół z Massachusetts Institute of Technology (USA) przedstawił pierwszą dokładną genetyczną mapę nowego koronawirusa. Pokazuje ona, gdzie mogą znajdować się istotne geny, i jak działają zachodzące w nim mutacje.

CZERWIEC

- Nieznany dotychczas gatunek człowieka, który żył 130 tys. lat temu, odkryto na terenie Izraela podczas wykopalisk archeologicznych – podali naukowcy na łamach najnowszego numeru tygodnika „Science”. Analizy anatomiczne wskazały, że człowiek z Nesher Ramla wykazywał podobieństwo do jeszcze bardziej archaicznych reprezentantów rodzaju Homo, którzy pochodzą sprzed 400 tys. lat.

LIPIEC

- Naukowcy odkryli, w jaki sposób SARS-CoV-2 kumuluje mutacje swojego białka Spike (kolca), aby niezależnie tworzyć warianty, które są łatwiej przenośne i potencjalnie bardziej oporne na przeciwciała gospodarza. O wynikach swoich ustaleń poinformowali na łamach czasopisma „Science”.

- W genomie człowieka istnieje 13 obszarów mających wyraźny związek z infekcją COVID-19 lub jego ciężkim przebiegiem. Miejsca te wskazano dzięki międzynarodowym badaniom z udziałem ponad 3,5 tys. specjalistów z ponad 1,2 tys. ośrodków, w tym kilku z Polski.

- Hospitalizacje z powodu COVID-19 osób w pełni zaszczepionych zdarzają się bardzo rzadko – wynika z badania polskich naukowców, które opublikowało czasopismo „Vaccines”. Świadczy to o wysokiej skuteczności szczepień w zapobieganiu ciężkiemu przebiegowi tej choroby.

- Monumentalne, kamienne budowle zachowane do pół metra wysokości, odkryli w Marei w północnym Egipcie polscy archeolodzy. Mieszkali w nich w VI w. pielgrzymi, którzy byli w drodze do chrześcijańskiego sanktuarium w Abu Mena.

- Europejskie Laboratorium Biologii Molekularnej (EMBL) i firma DeepMind ogłosiły 23 lipca 2021 r. na łamach „Nature”, że udostępniają najbardziej kompletną bazę przewidywanych trójwymiarowych (3D) struktur ludzkich białek - tzw. ludzkiego proteomu, na który składa się ponad 20 tys. białek. Dane te będą swobodnie i bezpłatnie dostępne dla społeczności naukowej. Baza została stworzona przez Europejski Instytut Bioinformatyki (Hinxton w Wielkiej Brytanii) należący do Europejskiego Laboratorium Biologii Molekularnej (EMBL). Firma DeepMind opracowała system komputerowy do przewidywania struktur białek.

SIERPIEŃ

- Substancję będącą inhibitorem enzymu odpowiedzialnego za rozwój miażdżycy zidentyfikował zespół naukowy z udziałem Polaka - dr. hab. Michała Ponczka z Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska UŁ.

- W ramach programu Solidarity PLUS Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rozpoczęła w 52 krajach badania kliniczne trzech leków, które mają potencjał pomagania w terapii COVID-19. Jeden z nich stosowany jest w leczeniu malarii, drugi - nowotworów, a trzeci - chorób układu odpornościowego. Substancje te - artezunat, imatinib oraz infliksymab - zostały wybrane przez niezależny panel ekspertów.

- Na Grenlandii w połowie sierpnia rozpadał się deszcz. To pierwszy znany przypadek opadów deszczu na grenlandzkim lodowcu – informuje na swojej stronie internetowej National Snow and Ice Data Center.

- Badacze z UW opracowali nową metodę selekcji związków, które przeciwdziałają powstawaniu białek wirusowych SARS-CoV-2. Przebadali 7 tys. związków, spośród których wyselekcjonowali 83, hamujące działanie wirusowego enzymu. Ich wyniki mogą mieć zastosowanie w prowadzeniu terapii przeciw COVID-19.

WRZESIEŃ

- Jeszcze po siedmiu dniach nielimitowanego snu, po wcześniejszym 10-dniowym okresie niewysypiania się, wiele parametrów organizmu nie wraca do normy - pokazał eksperyment przeprowadzony na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zaburzona m.in. pozostała aktywność elektryczna mózgu, a także zdolność rozwiązywania mentalnych zadań.

- Redaktorzy naczelni prestiżowych czasopism medycznych wystosowali wspólnie apel do światowych przywódców o nadzwyczajne działania na rzecz przeciwdziałania globalnemu ociepleniu, które zagraża zdrowiu ludzi. Wezwanie zostało opublikowane w ponad 220 pismach medycznych.

- Łazik Perseverance pobrał pierwszą próbkę ze skały na Marsie. Docelowo zostanie zbadana w laboratorium na Ziemi. Będą to pierwsze fragmenty Marsa dostępne dla naukowców w ziemskich laboratoriach, nie licząc meteorytów marsjańskich.

- Metoda zwalczania karaluchów na okrętach podwodnych, związki chemiczne emitowane przez kinomanów, najlepszy sposób na transport nosorożca drogą powietrzną czy badania przeżutej gumy do żucia to niektóre z tematów prac naukowych, jakie wyróżniono podczas 31. ceremonii wręczenia nagrody Ig Nobla. To humorystyczne odpowiedniki Nagród Nobla, przyznawane za osobliwe prace naukowe, które "najpierw śmieszą, a potem skłaniają do myślenia" i za odkrycia, które "nie mogą lub nie powinny być powtarzane".

- Dwóch naukowców z Uniwersytetu Tokijskiego zostało laureatami Nagrody Fizyki Fundamentalnej (Breakthrough Prize). Hidetoshi Katori został wyróżniony za najdokładniejszy zegar atomowy, a Haruki Watanabe - za prace nad kryształami czasowymi.Wyróżnienie jest przyznawane od 2012 roku za przełomowe odkrycia z dziedziny fundamentalnej fizyki.

- Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskie archeolodzy odkryli mającą nawet 10 tys. lat kopalnię krzemienia czekoladowego. To dotąd najdalej wysunięty na południowy zachód w Polsce tego typu obiekt.

- Pochodzące nawet sprzed kilkuset milionów lat skamieniałości promieniują - ustalili polscy naukowcy. Teraz liczą na to, że tak niezwykła właściwość okazów umożliwi sprawdzenie, czy w kolekcjach znajdują się falsyfikaty. Być może uda się jej użyć do poszukiwań skamieniałości w kamieniołomach. Publikacja na ten temat ukazała się w prestiżowym piśmie "Chemosphere".

- Odciski stóp sprzed 23 tys. lat odkryte w Stanach Zjednoczonych to, jak dotąd, najstarsze świadectwo bytności człowieka w obu Amerykach – informują naukowcy na łamach tygodnika „Science”.

PAŹDZIERNIK

- Prof. Jan Potempa, biochemik i mikrobiolog z Uniwersytetu Jagiellońskiego, został laureatem pierwszej edycji Nagrody Heisiga – najwyższej w Polsce finansowej nagrody naukowej. Celem ustanowionej w 2021 roku nagrody jest uhonorowanie polskich naukowców, którzy prowadzą badania na najwyższym światowym poziomie. Jej inicjatorem i fundatorem jest prof. Norbert Heisig, niemiecki lekarz pochodzący z Breslau, od wielu lat zaangażowany w działania na rzecz wrocławskiego środowiska akademickiego, wieloletni prezes Polsko-Niemieckiego Towarzystwa Uniwersytetu Wrocławskiego.

- Amerykanin David Julius oraz Ormianin mieszkający w USA Ardem Patapoutian zostali laureatami Nagrody Nobla z medycyny i fizjologii za odkrycie receptorów komórkowych odpowiedzialnych za odczuwanie dotyku, ciepła i zimna.

- Japończyk Syukuro Manabe, Niemiec Klaus Hasselmann i Włoch Giorgio Parisi zostali tegorocznymi laureatami Nagrody Nobla z fizyki. Nagrodzono ich za "przełomowe prace, które przyczyniły się do zrozumienia złożonych systemów fizycznych".

- Nagrodę Nobla z chemii otrzymali Benjamin List i David W.C. MacMillan - twórcy nowego, precyzyjnego narzędzia do "budowania" cząsteczek organicznych. Ich prace miały wpływ na tworzenie nowych leków. Sprawiły, że niektóre procesy chemiczne przebiegają szybciej i bardziej przyjaźnie dla środowiska.

LISTOPAD

- Profesorowie: Bożena Kamińska-Kaczmarek, Jacek Jemielity, Grzegorz Pietrzyński i Cezary Cieśliński - zostali laureatami Nagród Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2021. Przyznano je po raz 30.

- Miejsce kosmicznej katastrofy – słynnego zderzenia gwiazd znanego jako V838 Mon, które zaszło w 2002 roku - przeanalizowali naukowcy z zespołu kierowanego przez badaczy z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN (CAMK PAN). Użyli do tego celu sieci radioteleskopów ALMA.

- Międzynarodowe konsorcjum z udziałem naukowców z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu zaprojektuje system nawigacyjny dla Księżyca. Budowę koncepcji systemu, który będzie wykorzystywany w przyszłych misjach księżycowych, dofinansowała Europejska Agencja Kosmiczna.

- Po raz pierwszy naukowcy znaleźli organizmy, które wytwarzają węgiel amorficzny - taki, który można znaleźć np. w sadzy. Wcześniej wydawało się to niemożliwe, poza tym, wciąż nie wiadomo, jak wpływa to na obieg węgla w przyrodzie.

GRUDZIEŃ

- Dr hab. Piotr Rzymski, dr Anna Łosiak, Adam Zbyryt, 3LAB – pracownia 3 LO w Gdyni, Centrum Popularyzacji Politechniki Śląskiej w Gliwicach i dr Łukasz Lamża - to zwycięzcy 17. edycji konkursu Popularyzator Nauki, organizowanego przez serwis Nauka w Polsce Fundacji PAP we współpracy z Ministerstwem Edukacji i Nauki.

- W kopalni surowców ilastych w Borkowicach koło miasta Przysucha naukowcy odkryli ok. 60 bloków z licznymi tropami dinozaurów. Znalezisko ma ok. 200 mln lat. Odkrycia dokonali w lipcu 2021 r. prof. Grzegorz Pieńkowski oraz dr Grzegorz Niedźwiedzki. Według badaczy może to być największa kolekcja tropów dinozaurów w Europie.

- Sondzie kosmicznej NASA po raz pierwszy udało się przekroczyć granicę korony słonecznej. Najbardziej zewnętrzny obszar atmosfery Słońca osiągnął statek kosmiczny Parker Solar Probe.

- Przygotowany przez ESA i Roscosmos ExoMars Trace Gas Orbiter wyrkył na Marsie na duże ilości wody pod powierzchnią planety, w systemie kanionów Valles Marineris. Bogaty w H2O obszar ma powierzchnię Holandii.

- Z kosmodromu Europejskiej Agencji Kosmicznej w Gujanie Francuskiej wystartowała rakieta z Kosmicznym Teleskopem Jamesa Webba. Maszyna ta - według NASA - ma pomóc "odsłonić tajemnice wszechświata". (PAP)

agt/ zan/