Nauka dla Społeczeństwa

29.03.2024
PL EN
15.09.2021 aktualizacja 15.09.2021

Ogłoszono laureatów nagród Polskiego Towarzystwa Astronomicznego

fot. materiały prasowe fot. materiały prasowe

Polskie Towarzystwo Astronomiczne (PTA) przyznało swoje tegoroczne nagrody. Laureatem Medalu Bohdana Paczyńskiego za wybitny dorobek naukowy został prof. Romuald Tylenda. Nagrodę za popularyzację astronomii otrzymały dwa stowarzyszenia (PPSAE i PTMA), a nagrodę dla młodych naukowców dr Joanna Drążkowska.

Polskie Towarzystwo Astronomiczne (PTA) zrzesza zawodowych astronomów. Co dwa lata przyznaje trzy prestiżowe nagrody. Najważniejszą jest Medal Bohdana Paczyńskiego, przyznawany za wybitny dorobek naukowy. Z kolei Nagroda i Medal im. Włodzimierza Zonna to uznanie wkładu w popularyzację wiedzy o Wszechświecie (to jedna z najstarszych nagród w Polsce na popularyzację nauki, przyznawana od 1983 roku). Na młodych naukowców czeka z kolei Nagroda Młodych PTA, która jako jedyna ma wymiar finansowy. Wszystkie trzy są ogłaszane i wręczane podczas otwarcia Zjazdu PTA, którego 40. edycja rozpoczęła się 13 września.

Medal Bohdana Paczyńskiego

Kapituła Medalu Bohdana Paczyńskiego postanowiła w tym roku wyróżnić prof. Romualda Tylendę - za pierwsze potwierdzenie obserwacyjne zderzeń pomiędzy dwoma gwiazdami.

Romuald Tylenda urodził się 10 kwietnia 1948 roku w Suwałkach. Swoją przygodę z astronomią rozpoczął w 1965 roku od studiów na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zainspirowały go do tego zajęcia z astronomii w szkole, które prowadził nauczyciel geografii w liceum. Praca magisterska Tylendy dotyczyła radiowych obserwacji Słońca, obronił ją w 1970 roku. Następnie rozpoczął dwuletnie asystenckie studia przygotowawcze, po których uzyskał zatrudnienie jako asystent. Pracę doktorską obronił w 1976 roku, badając w niej Nową Delfina 1967 na podstawie widm uzyskanych przez promotora prof. Andrzej Woszczyka i publikując cykl prac w „Acta Astronomica” na temat modeli fotojonizacyjnych otoczki powstałej po wybuchu nowej. W 1978 roku wyjechał na stypendium w Oksfordzie, a po powrocie rozpoczął pracę w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika PAN (w 1979 roku). Jego zainteresowania naukowe skupiały się na dyskach akrecyjnych i mgławicach planetarnych, m.in. opracował katalog galaktycznych mgławic planetarnych, cytowany około 500 razy, z kolei jedna z prac na temat analizy promieniowania z optycznie cienkich dysków akrecyjnych ma około 200 cytowań.

W styczniu 2002 roku zaczęły się badania, które były zwieńczeniem wieloletniej kariery naukowej laureata. Zainteresował się wtedy naturą rozbłysków tzw. czerwonych nowych, gdy wybuchła gwiazda V838 Monocerotis. Po kilku latach badań jako wytłumaczenie tego wybuchu zaproponował zderzenie (koalescencję) dwóch gwiazd. Hipoteza prof. Tylendy pozwoliła wyjaśnić wszystkie główne aspekty obserwacyjne tego obiektu, a także innych czerwonych nowych.

W 2011 roku prof. Tylenda przedstawił dowód obserwacyjny, po dokonanej analizie archiwalnych danych obserwacyjnych dla gwiazdy V1309 Scorpii, czerwonej nowej obserwowanej w gwiazdozbiorze Skorpiona w 2008 roku. Okazało się bowiem, że polski projekt OGLE obserwował tą gwiazdę fotometrycznie od 2001 roku. Co ciekawe, projekt OGLE został zainicjowany m.in. przez prof. Bohdana Paczyńskiego.

Badania zderzeń czarnych dziur, gwiazd neutronowych oraz gwiazd normalnych należą do najbardziej rozwijających się w XXI wieku gałęzi astrofizyki. Profesorowi Tylendzie udało się potwierdzić, że rozbłyski czerwonych nowych są efektem zderzeń gwiazd (wcześniej brakowało bezpośrednich dowodów obserwacyjnych, że takie zdarzenia faktycznie zachodzą) i dokonać tego na kilka lat przed obserwacyjnym potwierdzeniem zderzeń czarnych dziur oraz gwiazd neutronowych (detekcja fal grawitacyjnych).

Medal i Nagroda im. Włodzimierza Zonna

Następna nagroda – za popularyzację astronomii – ma związek z Włodzimierzem Zonnem (1905-1975), który był astronomem, naukowcem, ale miał także wybitny talent popularyzatorski. Jego wykłady kilkadziesiąt lat temu cieszyły się wielką popularnością.

W tym roku nagrodę jego imienia przyznano dwóm organizacjom. Pierwszą jest Pałucko-Pomorskie Stowarzyszenie Astronomiczno-Ekologiczne (PPSAE), którego początki sięgają okresu 20 lat temu, kiedy powstało ono w efekcie połączenia kilku nieformalnych klubów i kół miłośninków astronomii: Szubińskiego Koła Przyjaciół Astronomii „SzKaPA”, Bydgoskiego Klubu Astronomicznego „Antares” oraz Szkolnego Koła Astronomicznego „Milky Way” z Borówna.

Celem PPSAE jest w szczególności popularyzacja astronomii. Jego flagowym wydarzeniem jest coroczny Ogólnopolski Zlot Miłośników Astronomii (OZMA), który jest najstarszą tego typu inicjatywą w naszym kraju. Stowarzyszenie ma swoją bazę we wsi Niedźwiady w okolicach Szubina w województwie kujawsko pomorskim. Wybudowało tam największe amatorskie obserwatorium astronomiczne w naszym kraju z samodzielnie zbudowanymi teleskopami, z których największy ma średnicę 60 cm (nazwano go Roland). Członkowie PPSAE pozyskali też środki na remont budynku szkoły znajdującej się na terenie obserwatorium, dzięki czemu w 2020 roku w Niedźwiadach powstało Centrum Astronomiczno-Kulturalne.

Drugim nagrodzonym stowarzyszeniem jest Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii (PTMA) – otrzymało nagrodę specjalną. PTMA istnieje ok. 100 lat i ma zasługi dla popularyzacji astronomii w Polsce. Jest bliźniaczą organizacją w stosunku do Polskiego Towarzystwa Astronomicznego (PTA), przy czym PTA skupia astronomów zawodowych, a PTMA - miłośników astronomii i kosmosu.

PTMA prowadziło - i nadal realizuje - inicjatywy związane z popularyzacją astronomii w społeczeństwie. Z inicjatywy tej organizacji powstała np. część polskich planetariów. Stowarzyszenie budowało także własne teleskopy i obserwatoria astronomiczne, prowadzi cykle prelekcji popularnonaukowych, organizuje wyprawy na zaćmienia Słońca, a także obozy i pikniki astronomiczne. PTMA jest współwydawcą (wspólnie z PTA) czasopisma „Urania – Postępy Astronomii", przy czy dawniejsza historia Uranii i jej powstanie związane są bezpośrednio z PTMA.

Nagroda Młodych PTA

Nagroda Młodych PTA przyznawana jest naukowcom w wieku do 35 lat, posiadającym polskie obywatelstwo, za wybitny, indywidualny dorobek w dziedzinie astronomii, uzyskany podczas całej działalności naukowej.

Tegoroczną laureatką została dr Joanna Drążkowska. Laureatka studiowała astronomię na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Pracę magisterską obroniła w 2011 roku. Trzy lata później obroniła doktorat na Uniwersytecie Ruprechta i Karola w Heidelbergu (Niemcy). Aktualnie pracuje na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium (Niemcy). Jej naukowe zainteresowania dotyczą analizy formowania się układów planetarnych. Bada procesy związane z dyskami protoplanetarnymi.

Dr Drążkowska jest autorką lub współautorką 19 publikacji, które ukazały się w czołowych astronomicznych czasopismach naukowych (np. „Astronomy & Astrophysics”, „The Astrophysical Journal”), a także jednej publikacji w „Science”. O naukowym znaczeniu jej prac świadczy wskaźnik Hirscha równy 12, oraz 563 cytowania. Dodatkowo laureatka jest recenzentką w kilku czasopismach naukowych (m.in. „Nature Astronomy”). Niedawno, w 2021 roku, otrzymała wyróżnienie „Astronomy & Astrophysics Early Career Award” za jedną z prac opublikowanych na łamach „Astronomy & Astrophysics”. (PAP)

Nauka w Polsce - PAP

cza/ zan/

Przed dodaniem komentarza prosimy o zapoznanie z Regulaminem forum serwisu Nauka w Polsce.

Copyright © Fundacja PAP 2024