Horyzont 2020 to unijny program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji. Jego budżet w latach 2014-2020 wynosi ponad 77 mld euro. Biorący w nim udział naukowcy uczestniczyli w wielu ważnych odkryciach, np. planet pozasłonecznych, bozonu Higgsa i fal grawitacyjnych. Celem programów ramowych jest również rozwój badań naukowych i technologii, które służą rozwiązywaniu kluczowych problemów ważnych z punktu widzenia polityki, gospodarki i społeczeństwa europejskiego. Na lata 2021-2027 przygotowano kolejny program ramowy Horyzont Europa, na który przeznaczono ok. 90 mld euro.

Według analizy Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych Unii Europejskiej (KPK PB UE) Polska pozyskała w kończącym się programie Horyzont 2020 660 mln euro. To o 65 proc. więcej, niż w analogicznym okresie jego poprzedniej edycji (2007-2013). Przez ostatnie sześć lat skorzystały z niego 832 polskie podmioty, czyli o połowę więcej niż w latach 2007-2013.

"Pozyskaliśmy o ponad 258 mln euro więcej, niż w analogicznym okresie poprzedniej edycji programu w latach 2007-2013. To dowód na to, że nasze wnioski są coraz lepszej jakości. Z drugiej strony, chodź zdobywamy coraz większe unijne pieniądze na rozwój nauki i technologii, to w większości jako partnerzy. Tymczasem kluczem do sukcesu są projekty, które się inicjuje i koordynuje. To jest nasz cel na najbliższe lata" – mówi cytowany w informacji przesłanej PAP przez KPK PB UE dr Zygmunt Krasiński, dyrektor tej instytucji.

Krasiński ocenia, że kwoty, które Polska odzyskała z budżetu UE na rozwój nauki i technologii, są wciąż niezadowalające.

"Z Horyzontu 2020 pozyskaliśmy 1,2 proc, a do całego budżetu UE dołożyliśmy 3 proc. Ten niekorzystny trend równoważy się jednak w całościowym bilansie finansowym UE. Nie zapominajmy o tym, że wciąż dostajemy od UE znacząco więcej niż wkładamy, jesteśmy bowiem beneficjentem netto w ramach polityki spójności" – podkreśla Zygmunt Krasiński. Dodaje, że celem dla Polski w nowym programie ramowym jest udział na poziomie 3 proc.

Z analizy wynika, że małe i średnie firmy dostały najwięcej grantów. KPK PB UE przygotowało też ranking instytucji naukowych. Wśród nich najwięcej pieniędzy na rozwój badań i innowacji w kraju pozyskał Uniwersytet Warszawski - blisko 32 mln euro. Na podium znalazł się także Instytut Chemii Bioorganicznej PAN z wynikiem ponad 31 mln euro i Narodowe Centrum Nauki, które zyskało ponad 19 mln euro.

KPK UE wskazuje, że w kończącym się programie o połowę wzrosła liczba polskich organizacji, które skorzystały z unijnego budżetu na badania naukowe i innowacje. Wcześniej (w latach 2007-2013) takie wsparcie uzyskało 547 podmiotów. Teraz z programu Horyzont 2020 skorzystały 832 instytucje.

Polskim liderem pod względem wysokości pozyskanego finansowania w programie Horyzont 2020 została firma FundingBox (ok. 59 mln euro) – fundusz pomagający się rozwijać start-upom i inicjatywom badawczym z całej Europy.

Największe kwoty pozyskały instytuty naukowe i badawcze oraz uczelnie (ok. 372 mln euro) - wynika z analizy. Najwięcej wniosków o dofinansowanie własnych projektów złożył sektor prywatny. Firmy i przedsiębiorcy łącznie pozyskali ponad 172 mln euro. Wśród nich prym wiedzie sektor małych i średnich przedsiębiorstw z wynikiem 116,11 mln euro, czyli rezultatem dwukrotnie wyższym niż w latach 2007-2013. KPK UE wskazuje, że duże firmy wypadły słabiej (pozyskały 56 mln euro), mimo że zdobyły o połowę więcej środków niż w poprzedniej edycji programów ramowych.

Zdaniem Katarzyny Walczyk-Matuszyk, wicedyrektorki w Krajowym Punkcie Kontaktowym Programów Badawczych UE, większa kwota uzyskana w ramach Horyzont 2020 w porównaniu do poprzedniego programu ramowego, to skutek zmian systemowych.

"Zmieniły się przepisy w zakresie ewaluacji polskich jednostek naukowych. Udział w projektach międzynarodowych i zdobywanie dużych budżetów po prostu zaczęły się opłacać. Wprowadzono mechanizm łączący unijne programy ramowe z programami krajowymi (tzw. Seal of Exellence). To zapewniło wsparcie dla MŚP i aktywizację polskiego przemysłu. Program Horyzont 2020 zapewnił atrakcyjne poziomy finansowania działań podejmowanych przez firmy. Chodzi o pokrycie 100 proc. kosztów kwalifikowanych w przypadku badań na podstawowych poziomach gotowości technologicznej" – wylicza ekspertka. Dodaje, że firmom z sektora MŚP umożliwiono samodzielne aplikowanie o budżet z programu ramowego, co wcześniej nie było możliwe.

W ocenie KPK PB UE jednym z największych sukcesów finansowych w programie Horyzont 2020 jest wynik drugiego konkursu Teaming for Excellence. Jego celem jest tworzenie międzynarodowych centrów badawczo-innowacyjnych w konsorcjach krajów o niższych wskaźnikach w zakresie doskonałości naukowej (m.in. Europa Środkowo-Wschodnia i Portugalia) z wiodącymi instytucjami badawczymi w Europie. Trzy ośrodki naukowe – Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Instytut Technologii Materiałów Elektronicznych Sieć Badawcza Łukasiewicz i Narodowe Centrum Badań Jądrowych – stworzyły międzynarodowe konsorcja i koncepcję centrów badawczych. Wszystkie trzy wnioski uzyskały pozytywne oceny i w sumie niemal jedną czwartą całego budżetu konkursowego, bo 45 ze 195 mln euro.

Z analizy wynika, że Polska nadal aspiruje do "innowacyjnej ligi mistrzów", bo projekty, na które nasz kraj otrzymał pieniądze z programu Horyzont 2020, to w większości współpraca w ramach konsorcjów inicjowanych i koordynowanych przez inne kraje. "I choć sytuacja się poprawia, bo koordynujemy o jedną trzecią więcej projektów niż w poprzedniej edycji programu, to i tak przed Polską długa droga" - wskazano.

Krasiński podkreśla, że wyzwaniem jest za mała aktywność uczelni i pracowników naukowych. "Pomimo wyraźnego skoku, wciąż obserwujemy stosunkowo mały udział w wyścigu o dotacje na rozwój badań naukowych i innowacji ze strony krajowych uczelni. Dla przykładu sam Oxford University uzyskał 460 mln euro dofinansowania, podczas, gdy wszystkie polskie uczelnie zdobyły poniżej 200 mln euro" – komentuje Krasiński.

"Dotychczas polski naukowiec zarabiał więcej, gdy realizował projekty z grantów krajowych, niż Horyzontu 2020. To powodowało, że naukowcom nie opłacało się walczyć o pieniądze z Komisji Europejskiej. Z drugiej strony, kraje bardziej rozwinięte miały tendencje do realizowania projektów w swoim gronie, co ograniczało udział m.in. Polski w międzynarodowych konsorcjach. Ale te bariery już nie będą nas ograniczać. Dzięki działaniom Polski i innych krajów, Komisja Europejska zmieniła reguły wynagrodzeń i wprowadziła dodatkowe kryterium selekcji projektów, bazujące na różnorodności geograficznej. W nowej perspektywie finansowej stare kraje Unii będą motywowane do współpracy z takimi krajami jak Polska" – z satysfakcją zaznacza Zygmunt Krasiński.

KPK PB UE przypomina, że w ramach programu Horyzont 2020 jest do podziału jeszcze 1 mld euro w ramach konkursu Europejski Zielony Ład. Dofinansowanie otrzymają najlepsze pomysły na innowacje technologiczne i społeczne, które dotyczą klimatu, transportu, energii, budownictwa, rolnictwa, różnorodności biologicznej. Termin składania wniosków mija 26 stycznia 2021 r. 

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

szz/ zan/