Pozostałości miasta Madinat Ilbira znajdują się około 8 km od Granady w Andaluzji. Miasto założone zostało przez arabski ród Umajjadów w połowie VIII w. i funkcjonowało do początku XI w. Było jednym z najważniejszych miast średniowiecznego Al-Andalus, a największy rozkwit przeżywało w okresie istnienia Kalifatu Kordobańskiego.

Teren miasta, które w okresie rozkwitu mogło zajmować powierzchnię od kilkudziesięciu do nawet stu hektarów, nie został dotychczas dobrze rozpoznany archeologicznie. Pierwsze amatorskie badania wykonano w XIX w., kolejne, sondażowe, prowadzono na początku XXI w. W ubiegłym roku badacze odkryli kamienną zabudowę dzielnicy chrześcijańskiej (mozarabskiej).

Tegoroczne badania koncentrowały się w dwóch wykopach: poza poszerzonym wykopem w dzielnicy chrześcijańskiej archeolodzy badali też teren nazywany Pago de la Mezquita, gdzie znajdować się mógł główny meczet aglomeracji. Podczas badań odkryto zawalisko budynku wraz z pierwszą odnalezioną w Madinat Ilbira konstrukcją ceglaną.

"Wszystko wskazuje na to, że jesteśmy albo w pobliżu, albo we wnętrzu najważniejszego budynku miasta, czyli aljamy, głównego meczetu miasta. Poza przesłanką toponimiczną – +Pago de la Mezquita+ sugeruje taką lokalizację meczetu – badania georadarowe wskazują, że jesteśmy w środku wielkiego budynku, którego skala nie przystaje do normalnej zabudowy miejskiej" - powiedział PAP prof. Marian Rębkowski z Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, który wraz z prof. Antonio Malpica z Uniwersytetu w Granadzie kieruje pracami wykopaliskowymi. Dodał, że odnalezione duże elementy ceramiczne i ceglane stosowane były za czasów rządów Umajjadów "tylko w budynkach, które można nazwać wyjątkowymi".

"Ze źródeł pisanych wiemy, że meczet powstał w poł. IX w. To, co znajdujemy w wykopie, powinno pochodzić z końca IX w., być może z X w." – wskazał archeolog.

Meczet poszukiwany był od końca XIX wieku. Jego pozostałości zostały odkryte w 1878 roku, jednak nie sporządzono wówczas dokumentacji i nie było znane miejsce jego budowy. Jak podkreślają badacze, główny meczet odegrał kluczową rolę w łączeniu mniejszych ośrodków wiejskich – garyatów – w miasto. W wykopie trwają prace nad dokładną dokumentacją zawaliska, również z wykorzystaniem technik 3D.

Jak wskazał prof. Rębkowski, tegoroczny sezon badań jest "przełomowy, jeśli chodzi o poznanie Madinat Ilbira". "Dzięki badaniom georadarowym, które na wielką skalę przeprowadziliśmy niedaleko zeszłorocznego wykopu, udaje nam się rekonstruować całą, gęstą siatkę zabudowy miejskiej, a do tej pory nie było to możliwe. W wykopie na terenie dzielnicy chrześcijańskiej natomiast odkryliśmy cały system cystern i jam zasobowych, wyznaczający najstarszy horyzont osadnictwa jeszcze z okresu emirackiego, który do tej pory nie był potwierdzony archeologicznie" – zaznaczył badacz.

Wśród wyjątkowych znalezisk, odkrytych na terenie wykopu w dzielnicy chrześcijańskiej jest też importowane, szkliwione naczynie, które może pochodzić z Bliskiego Wschodu lub Afryki.

U schyłku starożytności na Półwyspie Iberyjskim osiedlili się Germanie; w drugiej połowie V w. swoje chrześcijańskie królestwo, obejmujące także Galię, stworzyli Wizygoci. W 711 r., po podboju arabskim, państwo upadło. Półwysep zajęli Arabowie, którzy w połowie VIII w. stworzyli emirat dynastii Umajjadów; ten na początku X w. został przekształcony w Kalifat Kordobański, uważany przez badaczy za jedno z najwspanialszych państw wczesnośredniowiecznej Europy, centrum gospodarcze i kulturowe południa kontynentu.

Madinat Ilbira w okresie swej największej świetności składało się z dzielnic zamieszkiwanych przez różne grupy religijne i etniczne, m.in. arabów, mozarabów, żydów. Po upadku Kalifatu Kordoby w XI wieku berberska dynastia Zirydów przeniosła stolicę regionu do Madinat Garnata — dzisiejszej Granady.

Badania prowadzone są w ramach projektu "Madinat Ilbira - poprzednik Granady. Średniowieczne miasto Umajjadów i Mozarabów na Półwyspie Iberyjskim", realizowanego przez szczeciński oddział Instytutu Archeologii i Etnologii PAN we współpracy z Departamentem Historii Średniowiecza Uniwersytetu w Granadzie. Tegoroczny sezon zakończy się 14 listopada. W badaniach biorą udział studenci archeologii Uniwersytetu Szczecińskiego. Projekt finansowany jest ze środków Narodowego Centrum Nauki.

PAP - Nauka w Polsce, Elżbieta Bielecka

emb/ ekr/