Ornitolog dr Miguel Gómez Garza w 2014 r. zbierał materiały do swojej książki o papugach z Meksyku. Podczas jednej z wypraw na półwyspie Jukatan usłyszał dziwne dźwięki przypominające odgłosy jastrzębia. Jednak po dokładniejszej obserwacji okazało się, że głosy te pochodzą od grupy papug. Ich odgłosy były również donioślejsze i miały dłuższe sylaby niż dźwięki wydawane przez znane dotychczas papugi. Ponadto, nowo odkryte ptaki wydawały w locie charakterystyczny dźwięk "jak-jak-jak!". Dr Garza zauważył też, że obserwowane osobniki były ubarwione inaczej niż pozostałe amazonki występujące na tym półwyspie. Pióra na skrzydłach tych tajemniczych ptaków były niebieskie, a na głowie intensywnie czerwone.

Takich amazonek dr Garza wcześniej nie widział, choć na papugach znał się bardzo dobrze. Naukowiec zaczął więc bardzo dokładnie badać teren i odkrył, że papug o podobnych cechach jest więcej. Z czasem uzyskał pozwolenie od władz, aby złapać samca i samicę do dokładniejszych badań.

Szczegółowe analizy mające na celu ustalenie, czy w tym wypadku rzeczywiście można mówić o nowym gatunku zajęły trochę czasu i ostatecznie, pod koniec czerwca br. w czasopiśmie PeerJ zasugerowano, że papugi te należą do nowego gatunku - amazonki niebieskoskrzydłej, nazwanej po łacinie Amazona gomezgarzai na cześć swojego odkrywcy. Od razu rozpoczęto program ochrony tego rzadkiego gatunku. Autorami publikacji - prowadzonej pod kierunkiem amerykańskiego ornitologa Tony\'ego Silvy - byli również dwaj polscy genetycy - dr Adam Urantówka z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu i dr hab. Paweł Mackiewicz z Uniwersytetu Wrocławskiego.

Amazonki niebieskoskrzydłe, tak jak inne papugi, to zwierzęta roślinożerne, odżywiające się głównie nasionami, owocami, kwiatami i liśćmi. Żyją w stadach liczących najwyżej tuzin osobników, w których odchowane młode często pozostają ze swoimi rodzicami.

"Nie tak łatwo w dzisiejszych czasach odkryć nowy gatunek kręgowca. Większość gatunków takich dużych zwierząt już dawno opisano. Poza tym odkrycia dużych kręgowców budzą duże kontrowersje i są żywo dyskutowane w środowisku naukowym" - powiedział w rozmowie z PAP dr Paweł Mackiewicz.

Przypomniał, że gatunek, według tzw. biologicznej koncepcji gatunku, to grupa populacji, które mogą się ze sobą swobodnie krzyżować w warunkach naturalnych i wydawać płodne potomstwo. "Jednak trudno jest to sprawdzić w praktyce. A jeśli się już stwierdzi, że osobniki się krzyżują, to trzeba jeszcze dowieść, że ich potomstwo będzie żywotne i to przez wiele pokoleń" - zwrócił uwagę. Dlatego istnieje wiele różnych koncepcji i kryteriów wyróżniania gatunku. Często za gatunki uznaje się osobniki posiadające odrębne pochodzenie i podobne cechy morfologiczne różniące je od innych.

Z pomocą przychodzą tu również badanie genetyczne. Dzięki nim można ustalić, czy osobniki należą do różnych gatunku, czy tego samego. Jeśli bowiem dwie populacje organizmów zaczynają zasiedlać różne terytoria i przestają się krzyżować, ich pule genetyczne również zaczynają się od siebie różnić. Z czasem dziedziczone mutacje się nawarstwiają i po liczbie różnic w wybranych genach naukowcy są w stanie określić pokrewieństwo populacji oraz obliczyć, jak dawno temu się one rozdzieliły. W przypadku amazonek niebieskoskrzydłych stwierdzono, że wyewoluowały one stosunkowo niedawno - około 120 tys. lat temu w obrębie populacji innego gatunku amazonek zwanych białoczelnymi.

Prof. Mackiewicz dodał, że w analizach genetycznych porównywano tylko trzy powszechnie badane geny amazonek niebieskoskrzydłych i innych papug. Wyniki te nie były jednak jednoznaczne. Geny te u nowo odkrytych ptaków wprawdzie różniły się od tych samych genów u innych amazonek, ale równie dobrze mogłyby świadczyć o tym, że nieznane amazonki są tylko nowym podgatunkiem. Na razie uznano, że różnice w wyglądzie, głosie amazonek i ich zachowaniu są na tyle wyraźne, że można tu mówić o nowym gatunku. Może więc dopiero kolejne, bardziej dokładne badania genetyczne rozwieją wszelkie wątpliwości.

PAP - Nauka w Polsce, Ludwika Tomala

lt/ agt/