Różne źródła rozmaicie szacują liczbę ofiar katastrofy. Według Komitetu Naukowego ONZ ds. Skutków Promieniowania Atomowego (UNSCEAR) zginęły 62 osoby. Raport Forum Czarnobyla (w skład forum wchodzili przedstawiciele WHO i ONZ) ocenia, że bezpośrednio w wyniku katastrofy zmarło 31 osób, a ponad 200 zachorowało na chorobę popromienną.

Prof. Wade Allison z Oxfordu oszacował ilość spowodowanych przez nowotwory zgonów z powodu Czarnobyla na 81. Natomiast Raport Lekarzy Przeciw Wojnie Nuklearnej szacuje liczbę wypadków raka tarczycy powstałych z powodu katastrofy na 10 000 i sugeruje możliwość kolejnych 50 000 przypadków. Wśród mieszkańców skażonych terenów nie obserwuje się wzrostu ryzyka zachorowań na nowotwory inne niż nowotwory tarczycy.

Tymczasem w znacznie częstszych katastrofach górniczych ginie po kilkadziesiąt, a nawet kilkaset osób. Eksplozja w fabryce zabawek w Tajlandii (1994) kosztowała życie 213 osób, eksplozja zbiornika z chemikaliami w Bhopalu (Indie,1984) 3849 osób, a rekordowa pod względem liczby ofiar seria katastrof tam w Chinach (1975) spowodowała śmierć 230 tysięcy osób. Jeszcze więcej ofiar pociągnęły za sobą niektóre klęski żywiołowe – najbardziej śmiercionośny był cyklon Bhola z roku 1970, który spustoszył wybrzeża Bangladeszu zabijając 500 000 osób.

Katastrofa czarnobylska spowodowała skażenie promieniotwórcze obszaru na pograniczu Białorusi, Ukrainy i Rosji szacownego na 125 000 do 146 000 kilometrów kwadratowych, a radioaktywna chmura rozprzestrzeniła się po całej Europie. Jednak silnie skażony obszar w okolicach elektrowni ma powierzchnię tylko pół kilometra kwadratowego. Pomiary wykonane poza nim w Czarnobylu 10 maja 2001 roku przez radiologów z Politechniki Warszawskiej zarejestrowały promieniowanie o mocy dawki 1 mSv na rok – takiej jak obecnie w Warszawie. Średnia dawka na całe ciało, jaką w wyniku czarnobylskiej awarii otrzymał mieszkaniec Polski w pierwszym roku po awarii wyniosła 0,3 mSv. W ciągu 70 lat będzie to prawdopodobnie około 0,9 mSv. W tym czasie dawka promieniowania z naturalnych źródeł wyniesie około 170 mSv.

Choć rankiem 28 kwietnia 1986 stacja monitoringu radiacyjnego w Mikołajkach odnotowała aktywność izotopów promieniotwórczych w powietrzu zwiększoną aż pół miliona razy, dawka przyjęta przez ludzi była tylko kilkakrotnie większa od pochodzącej z naturalnych źródeł.

Opad radioaktywny z Czarnobyla nie tylko nie był jedynym, jaki przeszedł nad Polską, ale okazał się znacznie mniejszy niż w przypadku próbnych wybuchów broni jądrowej na przełomie lat 50- i 60-tych (w sumie 2419 wybuchów). Poza najbliższym otoczeniem elektrowni skażenie promieniotwórcze spowodowały głównie izotopy jodu 131I, cezu 137Cs i strontu 90Sr. Jod już dawno się rozpadł (czas półrozpadu zaledwie 8 dni). Rozpadła się także połowa cezu 137 i strontu 90 (okres półrozpadu odpowiednio 30 i 29 lat). Została mniej niż jedna czwarta wyemitowanego w znacznie mniejszej ilości plutonu-241 (okres półrozpadu 14 lat), jednak z tego ostatniego powstał ameryk-241(okres półrozpadu aż 432 lata).

Roczna dawka dla mieszkańca Polski pochodząca ze źródeł naturalnych (promieniowanie kosmiczne, naturalne pierwiastki promieniotwórcze w glebie) to 3-4 mSv. Są na świecie miejsca, gdzie tło osiąga wartość ponad 100 mSv, a mimo to przez wiele pokoleń nie zaobserwowano szkodliwych skutków zdrowotnych. To na przykład popularny kurort Ramsar w Iranie – lokalne skały, stosowane także jako materiał budowlany zawierają sporo promieniotwórczego radu. Podobna sytuacja ma miejsce w brazylijskim Guarapari, którego plaże pokrywa piasek monacytowy bogaty w radioaktywny uran i tor.

Wśród dzieci, których matki w czasie ciąży lub wcześniej były narażone na opad promieniotwórczy z Czarnobyla nie zaobserwowano częstszego występowania wad genetycznych. Były to zresztą dawki mniejsze od przyjętych przez kobiety z Hiroszimy i Nagasaki, gdzie także nie odnotowano zwiększonej ilości urodzeń dzieci z poważnymi wadami genetycznymi. Jednak w obawie przed popromiennymi deformacjami wykonano ogromną liczbę aborcji - na Białorusi i Ukrainie w latach 1986-1987 liczba zabiegów sięgnęła ok.1/3 wszystkich urodzeń w Europie Wschodniej. Zjawisko to pojawiło się także w innych krajach – na przykład w Grecji liczba aborcji po awarii w Czarnobylu wzrosła o 2000.

Status osoby poszkodowanej w wyniku katastrofy w Czarnobylu ma obecnie 1 milion dzieci i 2 miliony dorosłych. Wokół elektrowni utworzono zamkniętą strefę ochronną o promieniu 30 kilometrów, ewakuując ponad 350 tys. ludzi. Zdaniem ekspertów skutki przesiedlenia okazały się gorsze od następstw promieniowania – wielu przesiedleńców oderwanych od miejsca zamieszkania i pozbawionych perspektyw ma problemy psychologiczne, depresję, nadużywa alkoholu.

W otaczającej elektrownię „zonie” mieszka oficjalnie (czasowo, w systemie zmianowym) ok. 2,5 tys. osób –naukowcy, pracownicy różnych agencji, przewodnicy i specjaliści. W okolicznych wsiach można spotkać nielegalnych mieszkańców, utrzymujących się z rolnictwa, a elektrownia atomowa w Czarnobylu stała się atrakcją turystyczną. (PAP)

PAP-  Nauka w Polsce, Paweł Wernicki

pmw/ krf/