Najnowsze badania nad zjawiskiem przemienności w rozmowie (turn taking) koncentrują się na tym, w jaki sposób związane jest ono ze strukturą i ewolucją języka.

Główną cechą rozmowy jest naprzemienna wymiana zdań, kiedy na kwestię wypowiedzianą przez jednego rozmówcę reaguje drugi rozmówca, rozpoczynając własną wypowiedź. Badania językoznawcze i antropologiczne dowodzą, że ta prosta z pozoru czynność w swoich szczegółowych przejawach regulowana jest przez biologię lub normy kulturowe.

Dotyczy to na przykład kwestii nieprzerywania wypowiedzi. Okazuje się, że niezależnie od kultury częściej mężczyźni przerywają wypowiedzi kobietom, niż kobiety mężczyznom. W podobny sposób przerywa się wypowiedzi dzieciom. Z kolei inne badania dowodzą, że w związkach jednopłciowych częstotliwość wzajemnego przerywania sobie wypowiedzi rozkłada się równomiernie.

Kwestia naprzemienności wypowiedzi związana jest z hierarchą społeczną. To od niej zależy, kto w danej chwili może zabrać głos. Przeciwieństwem wchodzenia w słowo jest cisza pomiędzy jedną wypowiedzią a drugą. Jeśli wypowiedziała się osoba o wysokim statusie, w niektórych kulturach po takiej wypowiedzi może nastąpić krótka pauza, zanim zabierze głos ktoś inny. Z kolei zbyt długa cisza w rozmowie może być odbierana jako krępująca.

Mimo różnic kulturowych, na całym świecie dostrzec można także podobieństwa pewnych schematów związanych z naprzemiennością wypowiadania się. Co więcej, zjawisko to dostrzega się również u małp.

Stephen Levinson z Instytutu Psycholingwistyki Maxa Plancka (Niemcy) analizował to zjawisko z perspektywy czasu reakcji mózgu słuchacza na wypowiedź.

Okazuje się, że czas reakcji na cudzą wypowiedź zajmuje ok. 200 milisekund, czyli mgnienie oka. Jest to bardzo szybko, jeżeli porównamy to z czasem na znalezienie odpowiedniego słowa przez mózg, co zajmuje ok. 600 milisekund.

Levinson zwrócił uwagę na tę istotną różnicę pomiędzy słuchaniem a przygotowaniem własnej wypowiedzi. Oznacza to dwutorowość przetwarzania danych – jednym torem biegnie przetwarzanie danych słuchowym i wychwytywanie w nich sensu, drugim zaś – tworzenie własnej odpowiedzi. Ten pierwszy proces przebiega szybciej.

Zdaniem Levinsona ten podwójny podział ról mógł wywrzeć wpływ na strukturę języka. Mógł bowiem motywować do tworzenia krótkich zdań lub segmentów wypowiedzi, co widoczne jest w każdym języku. Poza tym zmuszał do takiej budowy zdań, żeby z minimalnej liczby słów wydobyć maksymalny sens.(PAP)

krx/ agt/