"W tym roku wykopaliska przeprowadziliśmy w obrębie trzech kurhanów przykrytych kamiennymi nasypami. Wszystkie zawierały pojedyncze pochówki szkieletowe. W przeciwieństwie do większości obiektów przebadanych w poprzednich sezonach, tym razem groby niemal zupełnie pozbawione były wyposażenia” – opowiada Łukasz Oleszczak z Instytutu Archeologii UJ w Krakowie, który kieruje polskim zespołem w ramach projektu, kierowanego przez prof. Andrieja Pawłowicza Borodowskiego z syberyjskiego oddziału Instytutu Archeologii i Etnografii Rosyjskiej Akademii Nauk w Nowosybirsku.

Kurhany badane przez międzynarodowy zespół w Czułtukow Łog tworzą największą dotąd poznaną starożytną nekropolę w rejonie Północnego Ałtaju. Do tej pory naukowcy przebadali już ponad 100 kurhanów. W grobowcach tego typu składali swoich zmarłych koczownicy, którzy zasiedlali pas sięgający od Ałtaju aż po stepy wschodnioeuropejskie od V do III wieku p.n.e. Zdaniem naukowców, to tutaj należy doszukiwać się kolebki scytyjskiego, czyli wojowniczego i nomadycznego modelu kulturowego. Scytowie siali postrach we wschodniej Europie 2,5 tysiąca lat temu – ślady ich najazdów w postaci spalonych osad i charakterystycznych trójgraniastych grotów strzał wykonanych z brązu, wyraźnie widoczne są w czasie wykopalisk prowadzonych również w Polsce.

„W odległości kilku metrów od jednego z badanych przez nas kurhanów znaleźliśmy powaloną kamienną stelę, czyli podłużny głaz o funkcji pomnika, określany przez rosyjskich archeologów jako bałbała. Tego typu instalacje często towarzyszą obiektom sepulkralnym z epoki żelaza na Górnym Ałtaju” – opowiada Oleszczak. Na omawianym cmentarzysku są one zlokalizowane nietypowo – po zachodniej stronie nasypów grobowych, podczas gdy bałabały znane z cmentarzysk położonych bardziej w południowym Ałtaju, ustawiane były po wschodniej stronie kurhanów.

Archeolodzy przeprowadzili też niewielkie wykopaliska w towarzyszącej kurhanom osadzie. Ta jednak jest późniejsza niż kopce – zamieszkiwali ją przedstawiciele kultury majmińskiej od ok. II wieku p.n.e. Określenie ich przynależności etnicznej jest trudne, ale zakłada się, że społeczność ta znajdowała się pod wpływem Hunów. W czasie wykopalisk odkryto kilkaset fragmentów naczyń ceramicznych i narzędzia kościane. Archeolodzy natrafili też na charakterystyczne dla tej kultury palenisko, zbudowane z kamiennych płyt, tworzących skrzynię o kształcie kwadratowym planie.

Polski zespół archeologów udał się również w wysokogórski teren Ałtaju na stoki grzbietu Kurajskiego, aby zweryfikować doniesienia geologa – dr. Jewhienija Diejewa z Instytutu Geologii i Geofizyki Rosyjskiej Akademii Nauk z Nowosybirska, na temat rzekomo istniejących tam kurhanów. Naukowiec natknął się na kopce w czasie prospekcji geologicznej.

„Zarejestrowaliśmy 16 kurhanów wzmocnionych na obwodzie wieńcami kamiennymi, które częściowo osunęły się” – wyjaśnia Oleszczak. Co ciekawe, zniszczenia nastąpiły dopiero w ciągu ostatnich stuleci, w czasie trzęsień ziemi – tak uważa dr Diejew. Na podstawie sposobu budowy i układu kurhanów archeolodzy przypuszczają, że pochodzą sprzed ok. 2500 lat i wzniosła je ta sama społeczność, co kopce w rejonie miejscowości Manżerok.

„Mamy nadzieje, że w kolejnym sezonie badań uda się uściślić datowanie cmentarzyska i dzięki współpracy z geologami zrekonstruować historię wysokogórskiego krajobrazu tych okolic” – kończy Oleszczak.

Tegoroczne badania, które przeprowadzono w lipcu i sierpniu, były finansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki w ramach grantu Preludium. W jego ramach badacze wykonują też serię datowań bezwzględnych (czyli określanych w latach kalendarzowych) metodą C14, która umożliwi uściślenie ustaleń dotyczących chronologii cmentarzysk Ałtaju. W ramach grantu zaplanowano także wykonanie badań paleobotanicznych, a także – badania izotopów tlenu z kości zmarłych pochowanych na cmentarzysku, co może pozwolić ustalić miejsce narodzin zmarłych. Finansowego wsparcia udzieliła także Fundacja Studentów i Absolwentów UJ BRATNIAK oraz Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny w Nowosybirsku.

PAP - Nauka w Polsce

szz/ agt/