Prasa nad Sekwaną poświęca wiele uwagi wybitnemu - choć nieco zapomnianemu we własnym kraju - francuskiemu myślicielowi, który całą swoją karierę naukową rozwijał w USA. Zmarły w wieku 91 lat na ziemi amerykańskiej filozof i antropolog zasłynął zwłaszcza jako autor książek \"Sacrum i przemoc\" oraz \"Kozioł ofiarny\", w których porównując różne kultury i religie starał się stworzyć wspólną teorię tłumaczącą źródła ludzkiej agresji.

\"Rene Girard był jednym z najwybitniejszych myślicieli naszej epoki - wyzywającym mędrcem, który przekraczał dominujące ortodoksje i +izmy+, aby ukazać odważną i szeroką wizję natury, historii i ludzkiego przeznaczenia\" - napisał w pożegnalnym komunikacie Uniwersytet Stanforda, na którym uczony wykładał przez wiele lat począwszy od 1981 roku. Zdaniem innego francuskiego filozofa, Michela Serresa, cytowanego przez francuskie media, Girard był \"nowym Darwinem humanistyki\".

Zwraca się uwagę, że myśl Girarda - znana na całym świecie, a popularna zwłaszcza w USA - była niedoceniana w ojczyźnie uczonego. \"Mogę powiedzieć bez przesady, że przez pół wieku, jedyną instytucją francuską, która przekonywała mnie, że nie zapomniano o mnie we Francji, w moim własnym kraju, jako naukowiec i myśliciel, jest Akademia Francuska\" - mówił z goryczą sam Girard w 1985 roku. Był on jednym z \"Nieśmiertelnych\" - jak się nazywa nad Sekwaną członków najbardziej w tym kraju prestiżowej instytucji literackiej.

Z okazji śmierci badacza opiniotwórczy dziennik \"Le Monde\" przypomina, że zasłynął on sformułowaniem \"teorii mimetycznej\" (naśladowczej). Sam Girard streszczał ją mówiąc, że u źródeł wszelkiej rywalizacji, przeradzającej się często w przemoc, jest pragnienie bycia podobnym do innych.

\"To właśnie naśladując pragnienia moich bliźnich, wprowadzam w ludzkie relacje rywalizację, a z niej bierze się przemoc\" - tłumaczył filozof. Innymi słowy, jego zdaniem, pragnienia są jak zaraźliwa choroba i z tego przede wszystkim powodu pożądamy jakichś rzeczy czy osób (np. władzy, bogactwa, pięknych kobiet czy przystojnych mężczyzn). Z kolei walka o te dobra wywołuje spiralę przemocy i odwetu.

Jak zwraca uwagę \"Le Monde\", oryginalność myśli Girarda polega m.in. na tym, że pokazał na różnych przykładach - począwszy od archaicznych religii, nowożytne polowanie na czarownice po totalitaryzm - że sposobem na przerwanie tej spirali przemocy jest często znalezienie \"kozła ofiarnego\".

To na niego społeczność zrzuca wszystkie winy, doprowadzając do tymczasowego rozładowania wewnętrznych napięć. Uczony uważał jednocześnie, że w przeciwieństwie do innych religii chrześcijaństwo zerwało z tą tradycją, gdyż wskazało, że ofiara linczu - czyli Chrystus - była nie tylko niewinna, ale godna czci religijnej. W tym przede wszystkim aspekcie - zauważa \"Le Monde\" - Girard upatrywał nowatorstwa chrześcijaństwa na tle innych znanych mitów religijnych o \"kozłach ofiarnych\".

Francuska gazeta podkreśla, że uczony był krytykowany we Francji za swoje zaangażowanie religijne; zarzucano mu, że jako apologeta chrześcijaństwa przekroczył bezstronność mającą cechować naukowców. Inni mieli Girardowi za złe, że swoją teorią mimetyczną próbował tłumaczyć wszystkie agresywne działania w historii - od ofiar z ludzi składanych przez Azteków po współczesne samobójcze ataki terrorystów.

Profesor literatury z Uniwersytetu Stanforda, Cecile Alduy, zauważyła w radiu \"France Culture\", że Girard był \"nietuzinkowym umysłem\" - nie tylko filozofem, ale także krytykiem literackim, który w swoich analizach ciekawie interpretował dzieła Cervantesa, Stendhala, Dostojewskiego czy Prousta.

Prezydent Francji Francois Hollande oddał hołd zmarłemu w środę uczonemu, pisząc w komunikacie, że \"Girard był intelektualistą wymagającym i pełnym pasji, nietypowym uczonym lubiącym iść pod prąd\", \"człowiekiem wolnym i humanistą, którego dzieło odbiło swe piętno na historii myśli\". (PAP)

szl/ krf/