Ilustrowanie naukowych wykładów animacjami to pomysł niekoniecznie nowy - w Internecie takich animacji jest bardzo wiele, słyną z nich np. kanały na Youtubie Minute Physics czy ASAPScience. Jednak Michel Gondry podjął się trochę trudniejszego zadania - ilustruje nie kilkuminutowe proste wykładziki, ale prawie półtoragodzinny zapis serii swoich spotkań z ponad 80-letnim profesorem Noamem Chomskim, poważanym lingwistą, którego wypowiedzi nie zawsze są proste do rozgryzienia.

Francuski reżyser (twórca m.in. filmów "Zakochany bez pamięci" czy "Jak we śnie") spotkania z Chomskim ilustruje samodzielnie. Animacje nie powstają jednak przy użyciu komputera, który pewnie skróciłby żmudną pracę nad filmem - Gondry wykonuje ilustracje ręcznie. Za pomocą prostych, sympatycznych rysunków - kojarzących się nieraz z pracami dzieci - próbuje zinterpretować i wyjaśniać słowa szacownego badacza. A nie jest to zadanie banalne - widać, że reżysera w pewnym momencie pomysł zaczyna przerastać. Prace nad opracowaniem animacji trwają kilka lat, a Gondry zaczyna się zastanawiać - wcale tego w filmie nie kryjąc - czy w ogóle Chomsky dożyje momentu, kiedy film zostanie ukończony. A na tym Francuzowi bardzo zależy, tak jak pracowitemu uczniowi w szkole zależy na pochwale nauczyciela.

Tymczasem z rozmów widać, że komunikacja między reżyserem a naukowcem nie jest łatwa. Barierę stanowi w dużej mierze język. Gondry jest Francuzem, a jego angielski nie jest perfekcyjny. Twórca filmu czasem nie rozumie, co mówi jego rozmówca i np. błędnie interpretuje używane przez lingwistę słówka. Innym razem ma problemy z zadaniem pytania - w pewnym momencie dla Gondry\'ego jedynym ratunkiem jest zapisanie na tablicy słowa, którego nie umie przetłumaczyć na angielski. Często ma się też wrażenie, że Gondry potakuje badaczowi, nie do końca rozumiejąc, o czym jego rozmówca właściwie mówi. Niedostatki Francuza w nauce języka angielskiego sprawiają, że nie zawsze umie też Chomskiemu wyjaśnić swój punkt widzenia. Z pomocą przyjść mają jednak animacje dokładnie ilustrujące to, o czym mowa podczas spotkań. W nich Gondry stara się udowodnić, że jednak zrozumiał, o czym mówi lingwista. Bo trzeba przyznać, że reżyser o wiele lepiej wypada, kiedy do dyspozycji ma nie tylko słowa, ale i obrazy. One znacznie ułatwiają przekazywanie tego, co właściwie chce przekazać reżyser.

To, że reżyser i jego rozmówca nie do końca się rozumieją jest całkiem ciekawym elementem filmu, tym bardziej, że rozmowa z Chomskim w dużej mierze dotyczy lingwistyki. Mowa jest tu m.in. o podstawach tworzonej przez Chomsky\'ego gramatyki generatywnej, o tym, jak mózg przetwarza język i czy język jest nam potrzebny do zapamiętywania zdarzeń, rozumienia świata. Dzięki niedoskonałościom w komunikacji Chomskiego i Gondry\'ego widz może sobie uświadomić, jak ważne w komunikacji jest to, by obie strony znały język, którym się ze sobą komunikują (zarówno słowa, gramatykę, jak i kontekst).

Rozmowy między Gondrym a Chomskim pokazują też inne czynniki ważne w komunikacji. Odnosi się wrażenie, że rozmówcy nie rozumieją, co do siebie mówią nie tylko ze względu na język, ale i na bardzo odmienne doświadczenia i upodobania dotyczące komunikacji. Gondry - co widać we wszystkich niemal jego filmach i teledyskach - zafascynowany jest dziecięcym spojrzeniem na świat, nie wstydzi się być śmieszny, autoironiczny, nieprofesjonalny. Robi z tego swoją zaletą. Nie boi się też zadawać głupich pytań i nie wstydzi się prostych odpowiedzi. Inaczej jest w przypadku Chomskiego. Ten nie wychodzi ze swojej roli nobliwego uczonego, który na każde pytanie ma już przygotowaną odpowiedź. Właściwie nigdy nie udaje się go zbić z pantałyku, pokazać jego mniej poważnej twarzy, nakryć go na niewiedzy.

Wbrew pozorom Gondry ze swoją postawą - pełną ciekawości, zachwytu, gotowości do uczenia się, wytrwałości - pokazuje więcej cech charakterystycznych dla naukowca niż pewien siebie i wydawałoby się, że wszechwiedzący Chomsky - jeden z najbardziej rozpoznawanych badaczy świata.

"Czy Noam Chomsky jest wysoki czy szczęśliwy?" (Is the Man Who Is Tall Happy?), reż. Michel Gondry, Francja 2013, 88 min.

Ludwika Tomala