Pierwsza ze skamieniałości opisanych w "Nature" to Megaconus mammaliaformis, który żył ok. 165 mln lat temu, w czasach opierzonych dinozaurów jurajskich, ale na długo przed bardziej znanymi dinozaurami takimi, jak choćby tyranozaury. Miał sierść, osiągał wielkość wiewiórki i był wszystkożerny. Drugie zwierzę zaprezentowane w "Nature" - Arboroharamiya jenkinsi - żyło ok. 160 mln lat temu, ważyło ok. 0,35 kg, było porośnięte sierścią i prowadziło nadrzewny tryb życia. Mogło się żywić roślinami lub było wszystkożerne. Jego kostki słuchowe miały układ typowy dla ssaków.

Zdaniem ekspertów, obie nowoodkryte skamieniałości poszerzają wiedzę nt. kolejnych etapów ewolucji różnych przystosowań u przodków dzisiejszych ssaków. Pokazują też, że cechy takie jak choćby sierść pojawiły się u zwierząt wcześniej, niż pierwsze ssaki.

"Sprawa jest dość skomplikowana" - mówi prof. Kielan-Jaworowska, obecnie emerytowany pracownik Instytutu Paleobiologii PAN w Warszawie. - W XIX w. i pierwszej połowie XX w. wszystkie drobne zęby z ery mezozoicznej, na których koronie widoczne były charakterystyczne guzki, i które posiadały więcej niż jeden korzeń, przypisywano ssakom. Era mezozoiczna to czasy, gdy Ziemią władały dinozaury. Ssaki były wówczas nieliczne i na ogół niewielkich rozmiarów".

Profesor przypomniała, że w 1988 r. amerykański paleontolog Timothy Rowe zdefiniował ssaki (Mammalia) jako jednostkę taksonomiczną obejmującą wszystkie ssaki współczesne, a także ich wspólnego przodka i wszystkie formy przejściowe. Według jego definicji ssaki posiadają trzy kostki słuchowe w uchu środkowym oraz staw żuchwowy między panewką na kości łuskowej czaszki i wyrostkiem kłykciowym na żuchwie.

Profesor zauważyła, że współczesne gady i ssaki bardzo się od siebie różnią, m.in. fizjologią, budową części miękkich i szkieletu. "Przyglądając się samemu szkieletowi widzimy, że gady mają w uchu środkowym tylko jedną kostkę, która odpowiada strzemiączku u ssaków (te posiadają dodatkowo ruchomy młoteczek i kowadełko - PAP). W skład żuchwy gadów wchodzi wiele kości, natomiast u ssaków jest to tylko jedna kość zębowa, w której tkwią zęby, zróżnicowane na siekacze, kły, przedtrzonowce i tronowce" - opowiada.

Mimo tych różnic - jak przypomina prof. Kielan-Jaworowska - dzisiejsze ssaki wyodrębniły się przecież z gadów ssakokształtnych, zwanych cynodontami. "Gady ssakokształtne pojawiły się na Ziemi pod koniec karbonu, około 300 mln lat temu. Ich największe zróżnicowanie przypadło na perm" - mówi.

Powstawanie różnic w budowie szkieletu między gadami i ssakami wiązało się ze stopniowym przekształcaniem zmiennocieplnych gadów w stałocieplne ssaki. "Te niezwykłe przekształcenia, np. przekształcenia kości budujących staw żuchwowy gadów w kostki słuchowe ucha środkowego ssaków, odkrył niemiecki embriolog B. Reichert w pierwszej połowie XIX w. Dopiero po latach potwierdzono to na materiale kopalnym" - zaznaczyła paleontolog.

Profesor dodała, że opisane w nowym "Nature" zęby należą do tak zwanych haramidów, tj. grupy zwierząt znanej przez wiele lat tylko z pojedynczych zębów pokrytych licznymi, niskimi guzkami. "Othniel Marsh w 1880 r. stworzył dla haramidów i wieloguzkowców podgromadę Allotheria, łącząc je na podstawie podobieństwa budowy zębów pokrytych niskimi guzkami. Odkrycia dotyczące haramidów podchodzą też z Grenlandii. W roku 1997 wyprawa pod kierunkiem nieżyjącego już prof. Farisha Jenkinsa odkryła w utworach triasowych Grenlandii liczne haramidy, w skład których wchodziły żuchwa z zębami, niekompletna szczęka z zębami i szereg innych kości. Jenkins i współpracownicy zbadali starcia na zębach i doszli do wniosku, że żuchwa u form z Grenlandii podczas żucia poruszała z góry na dół, a nie poziomo jak u wieloguzkowców, a więc haramidy nie są spokrewnione z wieloguzkowcami i podgromada Allotheria nie ma uzasadnienia" - zauważa polska badaczka.

PAP - Nauka w Polsce

zan/ tot/