Są wśród nich słynni władcy, jak królowa Egiptu Kleopatra, rzymski cesarz Julian Apostata czy Chlodwig, ale też – zapomniani dziś, czasem niesłusznie, przywódcy, uczeni czy ludzie kultury, którzy odegrali znaczącą rolę w dziejach.

Pamiętny aforyzm wybitnego filozofa i matematyka Blaise’a Pascala mówi: „nos Kleopatry: gdyby był krótszy, całe oblicze Ziemi wyglądałoby inaczej”. Pozostawiając na uboczu głęboki sens tej myśli - a mianowicie wpływ drobnych wypadków na bieg historii – można mimochodem zauważyć, że na temat osławionej urody słynnej władczyni Egiptu – w tym rzeczonego nosa – historycy wiedzą dziś w gruncie rzeczy niewiele.

Można się o tym przekonać czytając zbiór „Człowiek w świecie antycznym” pod red. Sławomira Sprawskiego. Jak pisze jeden ze współautorów tomu, Sławomir Jędraszek z Instytutu Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Gdańskiego, na podstawie zachowanych do dziś portretów „nie jest możliwe odtworzenie wyglądu” Kleopatry. Odnalezione przez badaczy monety z podobizną władczyni czy jej rzeźby pozwalają zrekonstruować niektóre elementy jej wizerunku, jak eleganckie i kunsztowne fryzury, często upinane w kok i niekiedy przyzdabiane diademem.

W sferze naszych domysłów – dodaje Jędraszek - pozostaje jednak to, jak ubierała się na co dzień władczyni Egiptu i jaką biżuterię nosiła. Oprócz ciekawego eseju o Kleopatrze VII i jej otoczeniu tom „Człowiek w antycznym świecie” zawiera kilkanaście innych artykułów, w których młodzi polscy specjaliści od starożytności popularyzują najnowszy stan wiedzy o swojej dziedzinie.

Autorzy książki pochodzą z kilku ośrodków uniwersyteckich w różnych miastach, m.in. Krakowa, Gdańska, Warszawy i Torunia; najwięcej esejów napisali pracownicy Uniwersytetu Jagiellońskiego. O tym, że już w starożytnym Rzymie brodę postrzegano jako symbol sprzeciwu społeczno-politycznego pisze Maciej Piegdoń z Instytutu Historii UJ w szkicu o aktywności politycznej młodzieży rzymskiej w epoce Juliusza Cezara. Tytuł eseju badacza - „Młodzi z bródkami” - nawiązuje do złośliwego określenia, jakim ochrzcił słynny mówca M. Tuliusz Cyceron młodych arystokratów, sprzeciwiających się pierwszemu triumwiratowi. „W republikańskim Rzymie, głównie wśród wyższych warstw społecznych, panowała moda na gładko ogoloną twarz, tymczasem młodzi zwolennicy Klodiusza (właśc. Publiusza Klaudiusza Pulchera – rzymskiego polityka) nosili krótkie bródki. W oczach starszego i konserwatywnego Cycerona było to zachowanie odbiegające od przyjętych norm” – wyjaśnia Piegdoń.

Większość szkiców w „Człowieku w antycznym świecie” traktuje o antyku grecko-rzymskim; są tam też jednak teksty z historii Bizancjum i średniowiecza. Autorzy tomu podkreślają we wstępie, że pragną, aby „lektura książki mogła zainteresować także czytelnika niewładającego ani greką, ani łaciną, ani też nieobcującego na co dzień z fachową literaturą”.

Historycy dołożyli starań, aby przystępnym, żywym stylem i doborem tematów zachęcić jak największą liczbę odbiorców. Uwagę czytelników przyciągają także „chwytliwe” tytuły szkiców, np. „Człowiek, który mógł zatrzymać Aleksandra (jeszcze nie) Wielkiego: militarny geniusz Memnona z Rodos”, „Matematyk rządzi. O Archytasie z Tarentu” czy „Perdikkas i kozy. W poszukiwaniu protoplasty rodu Argeadów”.

„Człowieka w antycznym świecie” (wyd. Historia Iagiellonica) dedykowano nestorowi polskich starożytników, znanemu popularyzatorowi antyku prof. Aleksandrowi Krawczukowi, który w ubiegłym roku obchodził swoje 90. urodziny.

PAP - Nauka w Polsce

szl/ agt/