Dziko żyjące szympansy korzystają z różnych narzędzi w rozmaitych sytuacjach. Termity z kopców \"łowią\" za pomocą \"wędek\" z cienkich patyczków, zaś orzechy kruszą kamiennymi tłuczkami. Zjedzenie smacznego orzecha wymaga dość przemyślanych zabiegów, użycia dwóch narzędzi (kowadła i tłuczka) i orientacji w przestrzennych zależnościach między wszystkimi trzema obiektami. Małpa kładzie orzech na kamiennej podstawce, po czym wybiera inny, i uderza nim od góry.

Naukowcy zaobserwowali, że właśnie w taki sposób radzą sobie szympansy żyjące w Gwinei, na Wybrzeżu Kości Słoniowej, w Liberii czy Sierra Leone. Ta sama umiejętność wydaje się jednak obca większości małp z Afryki wschodniej i środkowej. Ta różnica między populacjami intryguje badaczy, gdyż przecież wszystkie małpy mają pod ręką zarówno smaczne orzechy, jak i kamienie, patyki czy twarde korzenie, mogące służyć do ich otwarcia. Okazuje się też, że nawet w grupach, których członkowie generalnie potrafią otwierać orzechy, zdarzają się osobniki, które takich działań nie podejmują.

Naukowcy nie wiedzą do końca, skąd taka rozbieżność. Nie wiadomo też, czy małpy używają narzędzi spontanicznie, czy raczej uwzględniają wymagania konkretnej sytuacji. To ważne, gdyż sukces podczas rozbijania orzechów zależy od wyboru dobrego młotka. O tym, czy się on nada, decyduje przede wszystkim jego waga - im tłuczek cięższy, tym mniej razy trzeba stuknąć.

Aby lepiej poznać możliwości szympansów, naukowcy z Austrii, Niemiec i Japonii przeprowadzili trzy eksperymenty, podsuwając małpom orzechy i różne tłuczki - wyglądające identycznie i różniące się wagą, o różnych kształtach, i wreszcie o różnych kształtach i wadze. Badano sześć zwierząt, rezydentów japońskiego Instytutu Badań Małp Człekokształtnych.

Naukowcy sprawdzali, czy szympansy umieją zakodować, jak ważna - dla \"skuteczności\" tłuczka - jest jego waga. Badane małpy szybko nauczyły się wybierać tłuczki najcięższe. Sięgały po nie najczęściej (poza bardzo młodą, niedoświadczoną samicą), wyraźnie unikając tłuczków najlżejszych, którymi trzeba się najbardziej napracować. Zdarzało im się również sięgać po kamienie średnio ciężkie, gdy miały kształt zapewniający dobry uchwyt.

Za dokonywane przez małpy wybory odpowiada nie tylko doświadczenie. Świadczy o tym wcześniejsze badanie kapucynek, które przed wybraniem tłuczka podnosiły dostępne kamienie czy próbnie nimi postukiwały. Dopiero po takiej próbie decydowały się na wybór jednego z nich jako tłuczka. Także Japończycy badający szympansy zauważyli, że zwierzęta oglądały kamienie, zanim się nimi posłużyły. (PAP)

zan/ ula/