To kolejne próba zarysowania losów państwa faraonów opublikowana w ostatnim czasie na polskim rynku, obok książek "Starożytny Egipt. Anatomia Cywilizacji" Barrego J. Kempa (PIW 2009) i "Starożytny Egipt" Hermanna A. Schloegla (PWN 2009). Najnowsza publikacja ma charakter popularnonaukowy, jednak autor zadbał o zamieszczenie bogatej bibliografii, odnoszącej zainteresowanych do najnowszych wyników analiz i badań terenowych. Poza tym polski wydawca dodał wybór literatury polskojęzycznej. Szczególnie cenne są obszerne przypisy zamieszczone w końcowej części książki, w których autor nie tylko wymienił publikacje, ale całość opatrzył szerokim komentarzem. Naukowiec nie przytacza wyników badań bezkrytycznie. Dyskutuje oraz proponuje również inne spojrzenie na cywilizację faraońską, która, jego zdaniem, traktowana jest przez uczonych i entuzjastów "z nabożną czcią". "Od ofiar z ludzi w czasach I dynastii po bunt chłopów za Ptolemeuszy, starożytny Egipt był krajem, w którym stosunki między królem a jego poddanymi opierały się na przymusie i strachu, nie na miłości i podziwie, w którym władza królewska była absolutna, a ludzkie życie tanie. Celem tej książki jest przedstawienie pełniejszego i bardziej obiektywnego obrazu staroegipskiej cywilizacji niż ten, jaki zwykle znaleźć można na kartach naukowych i popularnych opracowań" - czytamy we wstępie.

Opisując korzenie cywilizacji egipskiej dr Wilkinson przytacza, w przeciwieństwie do innych publikacji, również istotne wyniki prac międzynarodowego zespołu The Combined Prehistoric Expedition pracującego na Pustyni Zachodniej w Nabta Playa (obecnie kieruje nim polski badacz - prof. Michał Kobusiewicz). Autor nie zarzuca czytelnika jedynie faktami. Mimo że układ książki oparty jest o kryterium chronologiczne, autor przemyca na kartach również liczne ciekawostki z życia ówczesnych. Wyjaśnia na przykład, że starożytni Egipcjanie za najważniejszy kierunek świata uznawali południe, a nie północ, gdyż tam miał swoje źródło Nil, a co za tym idzie życiodajne wylewy. Odczarowując obraz idyllicznego starożytnego Egiptu naukowiec posługuje się czasem szokującymi porównaniami. Opisując sylwetkę ojca faraona Cheopsa Snofru, który przyjął tytuł "bóg doskonały", zastanawia się, czy w ten sposób postrzegali władcę jego poddani. "Od zarania dziejów megalomani i tyrani używali takich epitetów - Ojciec Narodu, Umiłowany Wódz - zwykle brzmią one jednak pusto. Współczesne doświadczenia uczą, że są one bardziej narzędziem propagandy i zniewolenia niż wyrazem uznania. A jednak, gdy chodzi o starożytny Egipt, uczeni wciąż wzdragają się taką interpretacją" - pisze dr Wilkinson.

Zwrot w kierunku zwykłych ludzi, a nie tylko dworu królewskiego i spojrzenie z ich perspektywy na dzieje cywilizacji faraońskiej, wyróżnia tok narracji autora. Bardzo pomocne są wyniki badań szczątków ludzkich, gdyż źródła pisane odnoszą się głównie do faraona i jego otoczenia. Jednak dzięki specjalistycznym analizom poznajemy, na jakie choroby cierpieli i jak ciężko pracowali. Równie istotne są wyniki prac archeologicznych, które w ostatnich dekadach prowadzone są w obrębie osad, a nie tylko cmentarzysk.

Autor nie unika kontrowersyjnych dla wielu naukowców tematów, związanych z fantastycznymi wyjaśnieniami wzniesienia piramid. Poddaje rzeczowej krytyce sugestie zwolenników zaginionych cywilizacji i Atlantydy. Proponuje nie mniej ciekawe rozwiązania, poparte wiedzą akademicką i najnowszymi wynikami badań wykopaliskowych.

Książkę wyróżnia bogaty wybór, często nieznanych polskiemu czytelnikowi, czarnobiałych i barwnych ilustracji oraz planów.

Autor książki, dr Toby Wilkinson oprócz tego, że jest czynnym naukowo badaczem związanym z uniwersytetem w Cambridge i Durham w Wielkiej Brytanii, angażuje się w działalność popularyzatorską. Prowadzi programy radiowe i telewizyjne, m.in. "Horizon: Atlantis Uncovered" w BBC2 oraz "Private Lives of the Pharaohs" i "Lost City of the Pyramids" w Channel 4.

Za redakcję merytoryczną książki odpowiada dr hab. Maciej Forycki, pracownik Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

agt/bsz