Publikacja "Hypatia z Aleksandrii" to pierwsza polskojęzyczna książka poświęcona tej postaci. Pierwsza i zarazem jedna z najbardziej opiniotwórczych na całym świecie. Dotychczas książka została przetłumaczona na języki angielski, grecki, turecki, koreański, hiszpański, tajski i portugalski.

"Hypatia z Aleksandrii" jest skierowana do szerokiego kręgu odbiorców. Poprzednie wydania (pierwsze 16 lat temu) wzbudziły szerokie zainteresowanie i odzew - we wstępie do nowego wydania autorka pisze, że otrzymuje powieści, eseje i wiersze od osób zainspirowanych życiem Hypatii.

Książka jest poświęcona zarówno próbie usystematyzowania wiedzy na temat Hypatii - uczonej z Aleksandrii, która żyła w IV/V wieku, jak również genezie wizerunku filozofki wykształconym w literackiej legendzie. Prof. Dzielska analizuje w pierwszym rozdziale, skąd wzięły się uparcie powtarzane poglądy na temat uczonej i poddaje je krytyce. "() Spotykamy się z naszą bohaterką w barwnych kadrach fikcji literackiej stworzonej przez pisarzy i poetów różnych epok i krajów" - pisze.

W rozdziale drugim "Hypatia i jej krąg intelektualny" autorka proponuje własny obraz filozofki, jej otoczenia. Sama określa go jako spekulatywny i odtwórczy. Autorce z powodzeniem udaje się odczarować tutaj wizerunek pięknej "pogańskiej męczennicy" narzucany Hypatii. Sięga także po najnowsze interpretacje życia uczonej - odnosi się do głośnego filmu fabularnego "Agora" w reżyserii Alejandro Amenábara. Prof. Dzielska kreśli obraz inteligentnej, poważanej w najwyższych środowiskach kobiety, będącej doradcą rady miejskiej, która z czasem stała się liczącym politykiem. Autorka skupia się na analizie listów jednego z uczniów Hypatii - Synezjusza kierowanych do swojej mentorki. Niestety nie zachowała się do naszych czasów żadna z pisanych odpowiedzi słynnej filozofki.

Trzeci rozdział jest poświęcony życiu osobistemu Hypatii oraz analizie wypadków wiodących do śmierci.

Autorka wielokrotnie narzeka na niewielką liczbę źródeł na temat filozofki, jednak z pomocą informacji pośrednich udaje się jej uzyskać odpowiedzi na najistotniejsze pytania. Obala przy tym mit o śmierci Hypatii w młodym wieku - szacuje, że uczona miała wtedy około 60 lat.

Prof. Dzielska uważa również, że zamach na życie filozofki nie miał bezpośredniego podłoża religijnego, ale raczej polityczne. Uzasadnia to twierdzenie ukazując Aleksandrię w początkach V wieku, już po egzekucji Hypatii, jako miejsce nadal bogate w dawne tradycje. "Tak jak w osobie Hypatii nie zginęła religijność pogańska, tak też nie umarła wraz z nią matematyka i filozofia grecka" - dowodzi historyczka.

O harmonijnej koegzystencji Hypatii z chrześcijanami świadczy też fakt, że w szeregach jej najbliższych uczniów znajdowali się zarówno poganie, jak i wyznawcy religii chrystusowej, nawet pełniący wyższe funkcje duchowne. Zresztą Hypatia nie uczestniczyła aktywnie w popularnym politeizmie i nie była obecna w czasie praktyk kultowych. Nie zmienia to faktu, że filozofka zginęła w wyniku intrygi uknutej w kręgu patriarchy Cyryla, a może nawet przez niego samego.

Prof. Dzielska nie skupia się na szczegółowej analizie dorobku naukowego filozofki, ale próbuje oszacować jej wkład w poszczególne dziedziny wiedzy. Ubolewa, że do dziś nie dotrwały żadne tytuły jej prac filozoficznych. Wiemy natomiast, z jakich pism matematycznych i astronomicznych korzystała w czasie wykładów. "Możemy z całą pewnością powiedzieć, że jej zasługa jako matematyczki, podobnie jak ojca, polegała na utrwaleniu i przekazywaniu swoim i następnym pokoleniom studentów wielkiej matematycznej i astronomicznej tradycji Aleksandrii" - wyjaśnia.

Autorka nie pomija w swoich wywodach dorobku polskich archeologów na Kom el-Dikka w Aleksandrii, gdzie odkryto w czasie szeroko zakrojonych wykopalisk starożytne sale wykładowe. Przypuszcza nawet, że bohaterka jej książki prowadziła tam publiczne wystąpienia, w czasie których komentowała dzieła klasyków filozofii, matematyki czy astronomii. Być może to tutaj dopadli ją oprawcy, którzy następnie wywlekli na ulice i bestialsko zamordowali, za czym zdaje się przemawiać, zdaniem prof. Dzielskiej, relacja Jana z Nikiu.

Praca ma charakter naukowy, ale zawiera też wiele subiektywnych, odautorskich opinii. Dzięki temu daje się odczuć fascynację autorki tematem, a książka jest dogłębnym studium na temat jednej w wybitniejszych filozofek starożytności, napisanym żywym językiem w narracji przywodzącej na myśl powieść detektywistyczną.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

agt/ kap/