Jak napisał we wstępie do publikacji jej autor, dr Stanisław Cygan, teksty przytoczone w zbiorze zostały nagrane przed dwoma laty, w trakcie swobodnej rozmowy z najstarszymi mieszkańcami, w 24 wsiach usytuowanych wokół Gór Świętokrzyskich.

Pierwsza część książki przywołuje niedostępny już czytelnikowi świat, który ginie bezpowrotnie w procesie przemian społeczno-kulturowych, a który jest ożywiany pamięcią rozmówców autora opracowania. "Ich wędrówka w czasy radosnego, choć trudnego dzieciństwa i młodości, umożliwia poznanie opowieści o dawnym domu, mieszkańcach wsi, higienie ludowej, niektórych pracach polowych - m.in. żniwach, uprawie i obróbce lnu, pieczeniu chleba, potrawach na co dzień i od święta" - informuje dr Cygan.

Teksty zamieszczone w rozdziale "Pogwarki" zawierają krótkie, potoczne akty mowy - np. rady w chorobie, w trakcie kupna, podjęcia decyzji o pracach polowych, a także obmowy, kłótnie sąsiedzkie, zaproszenia i plotki. "Obecność w tekstach słownictwa ekspresywnego jest wyrazem postawy wartościującej użytkowników języka wobec zjawisk życia społecznego, zachowań ludzkich, wyrazem ich irytacji, gniewu, złości. W niczym nie umniejsza ono bogactwa i +urody+ języka mieszkańców wsi" - zwraca uwagę badacz świętokrzyskiej gwary.

Z kolei część trzecia wydawnictwa zawiera zróżnicowane gatunkowo teksty twórczości ludowej, obejmujące przyśpiewki, piosenki ludowe, a także wiersze, opowiadania, opowiastki religijne, legendy i zagadki, powiedzenia oraz przysłowia.

Zbiór słownictwa ludowego, zawarty w zamykającym książkę słowniczku, ułatwia czytelnikowi zrozumienie gwarowego języka mieszkańców wsi.

W opinii prof. Haliny Kurek z Uniwersytetu Jagiellońskiego, opracowanie "Z gwary świętokrzyskiej" to "niezwykle interesujące studium wsi kieleckiej, włączające się w problematykę +małej ojczyzny+, z jej bogactwem językowym i kulturowo-obyczajowym, z systemem wartości postrzeganych i preferowanych przez ludność wiejską".

W umieszczonej na okładce książki recenzji prof. Haliny Karaś z Uniwersytetu Warszawskiego czytamy z kolei, że praca dr. Cygana to "nie tylko rewelacyjny dokument językowy, ale również znakomite źródło wiedzy o regionie świętokrzyskim", które "może stać się swoistego typu encyklopedią wiedzy o gwarach, folklorze i kulturze ludowej tego regionu".

Dr Stanisław Cygan jest adiunktem w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach. 400-stronicowe wypisy "Z gwary świętokrzyskiej" zostały wydane przez Kieleckie Towarzystwo Naukowe. MCH

PAP - Nauka w Polsce

kap