Autor zauważa we wstępie, że niezmiernie długi okres, który jest tematem książki w połączeniu z lawinowym przyrostem materiału źródłowego i studiów wymusza specjalizację historyków zajmujących się nim. Pozostałe cztery epoki obejmują zaledwie niecałe 1500 lat, dlatego historyk próbujący opisać dzieje starożytne staje w bardzo trudnej sytuacji - jest zmuszony wkraczać w tematykę, w której nie jest specjalistą. Jednak dzięki temu, że autorem takiego kompendium jest jedna osoba, możliwe jest zachowanie jednorodności na poziomie języka, metody, problematyki, a przede wszystkim kompletności i ciągłości.

Prof. Ziółkowski jest specjalistą w dziedzinie historii Rzymu i chrześcijańskiego antyku. Z tego względu przy rozdziałach traktujących o innej tematyce korzystał z doświadczeń, sugestii i publikacji specjalistów - kolegów po fachu. "Ci zaś nie zawiedli mnie. Lata pracy nad podręcznikiem były dla mnie swoistym powtórzeniem studiów historycznych w najbardziej komfortowych i stymulujących warunkach ()" - pisze we wstępie. Za pierwszego mentora książki prof. Ziółkowski uważa prof. Piotra Bielińskiego - wybitnego znawcę historii i archeologii Bliskiego Wschodu, dyrektora Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego.

Książkę podzielono na osiem części: Od początków cywilizacji, Cywilizacje bliskowschodnie w III tysiącleciu, Świat cywilizowany w epoce średniego brązu (2000-1500), Świat cywilizowany w epoce późnego brązu (1500-1200/1100), Świat cywilizowany od początku wczesnej epoki żelaza do wojen perskich (1200/1100-500/480), Od wojen perskich do śmierci Aleksandra: świat cywilizowany w epoce klasycznej (480-323), Epoka hellenistyczna i imperialna republika rzymska (327/323-30) oraz Imperium Romanum i cywilizacja grecko-rzymska. W ostatniej części autora porusza również skomplikowaną kwestię etnogenezy Słowian.

Każda kolejna część książki pokrywa coraz szerszy horyzont geograficzny - początkowo obszar Żyznego Półksiężyca, by w końcu objąć całą rozkwitającą w pierwszych wiekach naszej ery strefę śródziemnomorską.

Każda z ośmiu części publikacji stanowi odrębną, zwartą całość, w której są omawiane różne aspekty dziejów jednostek polityczno-kulturowych.

Nieco inaczej od standardowych podręczników traktujących o starożytności prof. Ziółkowski omówił kulturę Greków i Rzymian. "Epoka klasyczna świata greckiego jest omawiana w części szóstej, hellenistyczna zaś - w siódmej; natomiast kultura obu okresów została skoncentrowana w części siódmej. Dzieje wspólnoty rzymskiej stanowią rosnącą partię kolejnych części, poczynając od piątej, natomiast cała jej kultura znalazła się w części ósmej. Przyczyną tej niekonsekwencji jest specyfika dynamiki fenomenów kulturalnych, dla których periodyzacja oparta na procesach politycznych okazuje się nie mieć większego sensu" - wyjaśnia autor.

Mimo że zrezygnowano z przypisów bibliograficznych, książkę można traktować jako doskonały podręcznik dla studentów kierunków humanistycznych i społecznych - zwłaszcza historii, archeologii i filologii klasycznej. Szczególnie cenna może być także dla kandydatów na wyższe uczelnie.

W publikacji zamieszczono kilkadziesiąt map ilustrujących opisywane wydarzenia - rozprzestrzenienie ludów, granice królestw, kultur archeologicznych. Przygotowano także zwartą bibliografię zawierającą podstawowe pozycje z zakresu starożytności - oprócz klasycznych wymieniono najnowsze, obcojęzyczne publikacje modyfikujące obraz przeszłości. Wśród nich nie brakuje nazwisk polskich badaczy aktywnie działających w strefie śródziemnomorskiej - np. prof. Arkadiusza Marciniaka, prof. Lecha Czerniaka. SZZ

PAP - Nauka w Polsce

agt/ kap/