Pustynia Simpsona zajmuje fragment środkowej części Australii w najbardziej suchym regionie tego kontynentu. Nie jest jednorodna - jej część zajmują kamienie, żwir, inny fragment jest piaszczysty. Z powodu długich, równolegle ułożonych wydm, wysokich na 46 m. i długich niemal na pół kilometra, nazywa się ją również Wielką Żebrowaną Pustynią.

To suche i jałowe dziś miejsce dawniej zajmował zielony krajobraz, nawadniany licznymi strumieniami i rzekami. Naukowcy oceniają, że koryta tych rzek uformowały się około 50 mln lat temu i są jednymi z najstarszych tego typu tworów na świecie. Dziś kanały te przykrywa gruba na około 35 m. warstwa piasku. "Owe martwe rzeki są pamiątką po wielkich zmianach klimatu, jakie miały miejsce na tym kontynencie" - zauważa Robert Craddock z waszyngtońskiego Smithsonian Institute.

Mapę tego pradawnego systemu opracowali ostatnio Michael Hutchinson i John Stein z Australian National University w Canberze. W swojej pracy połączyli oni tradycyjną technikę z nowatorskim podejściem.

Naukowcy sięgnęli po dane z wcześniejszych badań, m.in. satelitarnych pomiarów powierzchni ziemi. Ponieważ jednak koryta dawnych rzek znajdują się bardzo głęboko, nie da się ich wykryć dzięki standardowym technikom obserwacji satelitarnych. Analiz nie ułatwiają też olbrzymie, ciągnące się na przestrzeni setek kilometrów wydmy, powstałe około miliona lat temu - o wiele później, niż formowały się pradawne koryta rzek.

Dane topograficzne z satelity przepuszczono później przez program komputerowy autorstwa Hutchinsona. Program połączył ze sobą wszystkie najniżej położone miejsca na mapie, dzięki czemu naukowcy wytyczyli dawne koryta rzek. Chcieli wykluczyć zniekształcenia wyników wynikające z obecności wydm. Dlatego, wskazując położenie podziemnych koryt, uwzględniali tylko te nisko położone punkty, które znajdują się pomiędzy wydmami.

"Zrezygnowaliśmy z danych dotyczących miejsc, na których stoją wydmy" - tłumaczy Hutchinson. W jego ocenie efekty tej pracy "wyglądają rozsądnie". "Dawne koryta łączą się w naturalny sposób ze współczesnymi strumieniami, obecnymi w pewnych rejonach pustyni. Wszystkie zaś zbiegają się ku najniżej położonemu obszarowi" - relacjonuje badacz.

Pradawne rzeki obecnej pustyni Simpsona mają wpływ na kształt współczesnego krajobrazu - dodał Craddock. Wytyczają bowiem szlaki wód gruntowych, decydując o umiejscowieniu pustynnych jezior.

"Te dane opowiadają zupełnie nową historię o tym, jak w czasach prehistorycznych wyglądała ziemia, zasypana dziś piaskiem pustyni Simpsona" - dodał James Bowler z University of Melbourne. Jest on przekonany, że zastosowana podczas pracy nad mapą metodologia jest "jak najbardziej trafiona".

Sam Hutchinson przyznaje, że prawdziwości mapy nie da się potwierdzić, ponieważ nie ma jeszcze metod bezpośredniego wykrywania systemów wodnych, leżących tak głęboko pod ziemią.

Autorzy mapy sugerują, że może ona pomóc w poszukiwaniach w Australii cennych złóż, np. ropy, oraz minerałów i wody. Wątpliwości co do tego ma jednak ekspert w dziedzinie modelowania powierzchni ziemi z australijskiej agendy badawczej CSIRO, Elisabeth Bui. Jej zdaniem mała jest szansa na to, by w pradawnych kanałach pustynnych mogły się znajdować większe ilości wody.

Szczegóły w piśmie "Australian Journal of Earth Sciences". ZAN

PAP - Nauka w Polsce

kap