Obecnie KPN zajmuje 38,5 tys. ha (jego otulina 37,7 ha) i jest drugim pod względem powierzchni spośród 23 polskich parków narodowych (tuż za Biebrzańskim Parkiem Narodowym). Obszar Parku został uznany przez Parlament Europejski za ostoję ptaków o randze europejskiej. W 2000 r. KPN wraz z otuliną został wpisany na listę rezerwatów biosfery UNESCO.

Park obejmuje tereny Puszczy Kampinoskiej w pradolinie Wisły, z jej charakterystycznymi pasmami wydm śródlądowych i bagien. Większość KPN (70 proc.) to lasy mieszane i bory z dominującą sosną pospolitą. Lasy liściaste to głównie dąbrowy (występują trzy gatunki, dwa rodzime: dąb szypułkowy i dąb bezszypułkowy oraz pochodzący z Ameryki dąb czerwony), poza tym grądy, olsy oraz nadrzeczne wiązowe, topolowe i wierzbowe lęgi. Najcenniejsze są niewielkie bory bagienne. W granicach Parku znajduje się prawie 130 drzew-pomników przyrody. Najstarszym jest liczący ponad 400 lat dąb "Kobendzy". Na terenie KPN są też: szuwary, torfowiska, łąki, pastwiska i wrzosowiska.

Naturalne zasoby flory Parku obejmują około 1245 gatunków roślin naczyniowych. Ochronie gatunkowej podlega 69 z nich, w tym m.in: relikt polodowcowy - chamedafne północna, zimoziół północny, wisienka kwaśna, wężymord stepowy oraz endemit środkowoeuropejski - brzoza czarna. Jest też 120 gatunków mchów, 25 wątrobowców i 150 gatunków porostów.

Fauna Parku jest również bardzo bogata - obejmuje około 16 tys. gatunków. Najliczniejsze są owady liczące ponad 2030 gatunków oraz ptaki - około 200 gatunków. Ponadto na terenie Parku występuje 6 gatunków gadów, 13 gatunków płazów i 48 gatunków ssaków. 83 gatunki zwierząt mieszkających w Parku to gatunki zagrożone, wpisane do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. 280 gatunków objętych jest ochroną gatunkową.

Symbolem KPN jest łoś. Park ma bogate doświadczenia w zakresie jego restytucji. Prowadzono tam też restytucje bobra oraz rysia. Według dyrekcji KPN, w Parku żyje obecnie ok. 250 łosi, ok. 100 bobrów, 10-15 rysiów, kilkaset dzików, kuny, lisy, jenoty, wydry oraz 14 gatunków nietoperzy, w tym najmniejszy polski nietoperz - karlik malutki. Niedawno w Parku osiedlił się z powrotem jeleń szlachetny, wzrosła populacja bociana czarnego i żurawia, powrócił orzeł bielik.

Władze parku rozwijają działalność edukacyjną, z której rocznie korzysta 100 tys. osób, naukową oraz ofertę turystyczną. Kiedyś w KPN były tylko dwa szlaki turystyczne, dziś jest 350 km ścieżek pieszych, 200 km rowerowych, trasy turystyki konnej, wiele parkingów i miejsc wypoczynku. Rocznie z walorów turystycznych Parku korzysta około miliona osób - 95 proc. z nich to mieszkańcy Warszawy.

Tereny mają bogatą historię związaną z walkami o niepodległość. Miały tu miejsce walki m.in. podczas insurekcji kościuszkowskiej i powstania styczniowego, we wrześniu 1939 r. walczyły Armie "Poznań" i "Pomorze". Świadectwem są mogiły powstańców, cmentarze wojenne oraz partyzanckie, zbiorowe mogiły i pomniki. Symbolem zbrodni hitlerowskich jest cmentarz Palmiry, miejsce spoczynku przeszło 2 tys. Polaków i Żydów, mieszkańców Warszawy, pomordowanych w latach 1939-1943. Wśród pochowanych na tym cmentarzu są m.in. marszałek Sejmu Maciej Rataj, profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego Kazimierz Zakrzewski i Stefan Kopeć, olimpijczycy Janusz Kusociński i Tomasz Stankiewicz oraz błogosławiony ks. Zygmunt Sajna.

W Parku i na jego obrzeżach znajdują się również zabytki architektury, m.in. kościół obronny z połowy XVI w. w Brochowie, drewniany kościół z XVIII w. w Kampinosie, dworek w Żelazowej Woli, gdzie urodził się Fryderyk Chopin, oraz klasztor ojców franciszkanów w Niepokalanowie, uważany za jeden z największych zespołów klasztornych na świecie, założony w 1927 r. przez św. Maksymiliana Kolbego.

W 1998 r. KPN podpisał umowę o współpracy z Parkiem Narodowym Indiana Dunes National Lakeshore, położonym niedaleko Chicago w Stanach Zjednoczonych. DSR

PAP - Nauka w Polsce

bsz