<p><strong>Od ponad dwudziestu lat badania nad młynami wietrznymi prowadzi prof. Jan Święch z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego</strong>. „Początkowo zafascynowany byłem ich historią, konstrukcją, mechanizmami, systemami transmisyjnymi, technologią i folklorem młynarskim – opowiada prof. Święch. – Po kilkunastu latach obserwacji i rozmów z młynarzami, udało się dotrzeć do sfery stanowiącej dopełnienie całego ich bagażu racjonalnej wiedzy i doświadczeń.”</p>
Według profesora z UJ, sferę tę stanowi świat odczuć, przeżyć i zachowań młynarzy, a ich kwintesencją jest przekonanie młynarzy o uosobieniu wiatraka. Naukowiec zgromadził wypowiedzi młynarzy z wielu regionów Polski. Na ich podstawie stworzył kanon przekonań dotyczących tych fascynujących budowli.
„Wiatraka się nie buduje, wiatrak był 'powoływany' przez młynarza lub 'przychodził' do młynarza – wyjaśnia prof. Świech. – Pierwsza sytuacja miała miejsce wówczas, kiedy zapadała decyzja o budowie nowego młyna, druga, kiedy kupowano już istniejący.”
Parametry techniczne, wygląd obiektu określał młynarz, natomiast wybór materiału zależał od cieśli. Do budowy nowego obiektu zawsze używano nowego surowca. Proces tworzenia młyna, tzw. branie początku, trwało około dziewięciu miesięcy i rozpoczynało się w momencie ścięcia drewna do budowy, a kończyło w chwili założenia śmigieł. Aby mógł rozpocząć pracę należało oswoić młynarza z wiatrakiem i wiatrak z młynarzem. Pierwsze, próbne mielenie ziarna nazywano 'chrztem młyna'. Pierwszy uzyskany przemiał był rozsypywany na całej powierzchni młyńska, tzn. obszaru wyznaczonego przez dyszel służący do obracania wiatrakiem.
„Proces oswajania trwał od trzech miesięcy do około roku – podkreśla prof. Świech. – Kończył się wówczas, kiedy młynarz był pewny, iż poznał charakter młyna i jego muzykowanie, gadanie.”
W tym momencie nadawano wiatrakowi imię, najczęściej skojarzone z charakterem młyna, np. Chyży, Bystry, Mocny, Mruczek. Czasami młyn otrzymywał imię cieśli, który go budował lub nadawano mu imię męskie, np. Wojtek, Michał, Feliks.
Wszystkim czynnościom wykonywanym w wiatraku towarzyszył dialog młynarza z obiektem. Codzienna praca w młynie rozpoczynała się od powitania, przebudzenia.
„Polegało ono na podchodzeniu przez młynarza do wszystkich ważniejszych urządzeń, dotykaniu ich lub poklepywaniu oraz wypowiadaniu odpowiednich formułek powitalnych – opowiada prof. Świech. – Następnie młynarz wychodził na zewnątrz wiatraka i obchodził go dookoła, przy każdej ze ścian wypowiadając te same słowa. Kiedy młyn był gotowy do pracy, młynarz wchodził na drugą kondygnację, stawał przed złożeniem kamieni młyńskich i odmawiał krótką modlitwę.”
Każdego młynarza i jego rodzinę łączyła z wiatrakiem szczególna więź umacniania każdego dnia. Wiatrak traktowany był często niemal jak szczególny członek rodziny. I więź ta trwała aż do śmierci młynarza.
„Kiedy młynarz odchodził pierwszy, młyn też go żegnał. Jego skrzydła, ustawione w czasie kiedy nie pracował w formie litery x, ustawiono wówczas w znak krzyża – wyjaśnia prof. Świech. – Często w czasie ostatniej drogi młynarza, jego trumnę wieziono wozem na krótką chwilę pod młyn, aby 'wiatrak wiedział, że stary młynarz odszedł i przyjdzie nowy i z tym nowym trza się będzie ułożyć'.”
We współczesnych działaniach, aby ocalić i zachować obiekty przemysłowe, trzeba pamiętać nie tylko o materii, ale o całym, niezwykle złożonym kontekście kulturowym jej towarzyszącym. Tylko wtedy ocalimy też ich 'duszę', podkreśla prof. Świech. MWE
PAP – Nauka w Polsce
bsz
Fundacja PAP zezwala na bezpłatny przedruk artykułów z Serwisu Nauka w Polsce pod warunkiem mailowego poinformowania nas raz w miesiącu o fakcie korzystania z serwisu oraz podania źródła artykułu. W portalach i serwisach internetowych prosimy o zamieszczenie podlinkowanego adresu: Źródło: naukawpolsce.pl, a w czasopismach adnotacji: Źródło: Serwis Nauka w Polsce - naukawpolsce.pl. Powyższe zezwolenie nie dotyczy: informacji z kategorii "Świat" oraz wszelkich fotografii i materiałów wideo.
