W dzisiejszym świecie ok. 93 proc. dzieci poniżej 15. roku życia (1,8 miliarda) oddycha powietrzem, które nie spełnia norm pod względem zanieczyszczenia i stwarza poważne zagrożenie dla ich zdrowia i rozwoju – ostrzega Światowa Organizacja Zdrowia w nowym raporcie (https://www.youtube.com/watch?v=P-65ik9UKew).

Według WHO w 2016 r. na świecie 600 tys. dzieci zmarło z powodu sprowokowanych toksycznymi substancjami infekcji dróg oddechowych. "Zanieczyszczone powietrze zatruwa miliony dzieci i rujnuje im życia" - alarmuje dyrektor generalny WHO dr Tedros Adhanom Ghebreyesus. "To niewybaczalne. Każde dziecko powinno oddychać powietrzem tak czystym, aby mogło się rozwijać i zrealizować swój pełen potencjał" - dodaje.

Najmłodsi są szczególnie wrażliwi na zanieczyszczenia powietrza z kilku powodów. Po pierwsze, szybciej oddychają i przez to pochłaniają więcej szkodliwych związków. Po drugie poruszają się bliżej ziemi, gdzie wiele zanieczyszczań ma największe stężenie. Po trzecie, młody organizm dopiero się rozwija.

Jak podaje WHO, toksyny w powietrzu to jedno z największych zagrożeń dla najmłodszych, które odpowiada za jeden na każde dziesięć zgonów dzieci poniżej piątego roku życia. "Zanieczyszczone powietrze upośledza mózgi dzieci i wpływa na ich zdrowie na więcej sposobów, niż myśleliśmy" - ostrzega Maria Neira z WHO, dyrektor Department of Public Health, Environmental and Social Determinants.

Wiadomo od dawna już, że złej jakości powietrze wywołuje u dzieci astmę, infekcje i nowotwory, zaburza rozwój neurologiczny i osłabia zdolności poznawcze, powoduje wzrost ryzyka chronicznych schorzeń np. chorób układu krążenia w dorosłości. Zanieczyszczenia działające na kobiety w ciąży zwiększają natomiast ryzyko przedwczesnego porodu i urodzenia dzieci o zaniżonej wadze.

Naukowcy odkrywają tymczasem kolejne konsekwencje zanieczyszczeń. Badanie zespołu z Queen Mary University of London opublikowane właśnie na łamach "The Lancet Public Health" pokazuje na przykład, że spaliny z silników diesla upośledzają rozwój płuc. Skutkiem tego mogą być kłopoty w dorosłym życiu, włącznie z przedwczesną śmiercią. "Wychowujemy pokolenie dzieci, które wejdą w dorosłość z ograniczoną funkcjonalnością płuc" - ostrzega autor publikacji prof. Chris Griffiths.

Poważne konsekwencje mogą też wynikać z zaburzeń rozwoju neurologicznego. Zespół z Monash University odkrył np. zależność między zanieczyszczeniem powietrza a ryzykiem pojawienia się zaburzeń ze spektrum autyzmu (ang. autism spectrum disorder, ASD). Trwająca dziewięć lat obserwacja prawie 1,5 tys. dzieci z mocno zanieczyszczonego Szanghaju pokazała, że zła jakość powietrza na dworze zwiększała ryzyko zaburzenia aż o 78 proc. "Rozwijające się mózgi dzieci są bardziej wrażliwe na toksyny w środowisku i kilka badań wskazało już, że szkodliwe substancje mogą wpłynąć na działanie mózgu oraz układu immunologicznego. Efekty te mogłyby wyjaśnić znalezione przez nas silne powiązanie między ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza i ASD. Potrzebne są jednak dalsze badania, sprawdzające w szerszym ujęciu relacje między zanieczyszczonym powietrzem a zdrowiem psychicznym" - mówi autor badania prof. Yuming Guo.

Choć Szanghaj należy do mocno zanieczyszczonych miast - badacz ostrzega, że nawet niewielkie stężenia mogą wywoływać różnego rodzaju zaburzenia zdrowia i rozwoju. Niektóre zmiany mogą być do tego trudne do wykrycia, mogąc zarazem oznaczać poważne (i nieoczywiste) konsekwencje.

Przeprowadzone w Los Agneles badanie specjalistów z University of Southern California wskazało na związek pomiędzy zanieczyszczeniem powietrza a łamaniem prawa przez nastolatki. Jak zaznacza jego autorka, dr Diana Younan, do najbardziej szkodliwych zanieczyszczeń należą mikroskopijne cząstki PM2,5 (pyły o średnicy do 2,5 mikrona). "Te małe toksyczne cząstki wnikają do organizmu, uszkadzając płuca i serce" - tłumaczy ekspertka. - "Badania naukowe zaczynają wskazywać na to, że ekspozycja na różnego rodzaju zanieczyszczenia powietrza powoduje stany zapalne w mózgu. Cząstki PM 2,5 są szczególnie szkodliwe dla rozwijającego się mózgu, ponieważ mogą uszkodzić jego strukturę i połączenia neuronów, a nasze badanie wskazuje na ich wpływ na zachowanie nastolatków".

Część uszkodzeń może być natomiast z początku niezauważalna, ale ich skutki mogą utrzymywać się przez cały życie. W maju 2004 roku wysoki poziom zanieczyszczeń w dzielnicy Tongliang chińskiego miasta Chongqing skłonił rząd do zamknięcia lokalnej elektrowni węglowej.

Akcję zapowiedziano z wyprzedzeniem, co dało naukowcom okazję do przeprowadzenia badań. Zespół z Columbia University opublikował niedawno wyniki realizacji projektu, polegającego na porównaniu telomerów w komórkach pobranych z krwi pępowinowej dzieci poczętych i urodzonych przed - oraz po zamknięciu elektrowni. Telomery to struktury, które chronią przechowujące DNA chromosomy. W ciągu życia, z każdym podziałem komórek skracają się one, co prowadzi do utraty stabilności genomu. Krótkie telomery zostały już powiązane z różnymi schorzeniami, w tym z nowotworami czy chorobami serca. Tym razem okazało się, że dzieci urodzone przed zamknięciem zakładu miały te struktury krótsze, niż dzieci urodzone w lepszych warunkach. W krwi tych noworodków obecne były też większe ilości toksycznych substancji.

"Długość telomerów w momencie urodzenia ma, jak wiadomo, związek z ryzykiem pojawienia się różnych chorób całe dekady później" - mówi autor pracy. prof. Deliang Tang. Prace te wyraźnie wskazują na to, że nie ma wyjścia: by zadbać o przyszłe pokolenia, trzeba się zatroszczyć o jakość powietrza.

Marek Matacz