Celem konferencji jest zsumowanie kilkunastoletnich badań nad antykomunistycznym ruchem oporu po wojnie. „Jednym z podstawowych naszych obowiązków jest nie tylko badanie aparatu represji władz komunistycznych, ale przede wszystkim badanie działalności ludzi i organizacji, które odważyły się mu przeciwstawić” – podkreślił z-ca dyr. biura edukacji publicznej IPN Łukasz Kamiński, otwierając konferencję.

Według organizatora konferencji, dr Sławomira Poleszaka z lubelskiego IPN, przez szeregi polskiego podziemia niepodległościowego w latach 1944-56 przewinęło się około 150 tys. osób. W szczytowym okresie oporu, w połowie 1945 roku, w lesie pozostawało od 13 do 17 tys. partyzantów.

Z biegiem czasu podziemie słabło na skutek działań komunistycznego aparatu represji. W 1946 roku liczba żołnierzy podziemia spadła poniżej 10 tys. a po akcji ujawnienia w 1947 roku w lesie pozostawało ok. 1,7 tys. partyzantów. Ostatnie grupy zbrojne zostały rozbite w latach 1953-54; pojedynczy partyzanci ukrywali się jeszcze do końca lat 50.

Partyzantka po 1944 roku była kontynuacją podziemia, które walczyło w czasie okupacji niemieckiej. Oddziały zbrojne rozbijały areszty i uwalniały więźniów, likwidowały instalującą się nową administrację - urzędy gminne, posterunki MO; organizowały zasadzki na grupy operacyjne, które wyruszały na pacyfikacje wsi.

„Dziś wiemy, że żołnierze podziemia, którzy postanowili pozostać w lesie po 1944 roku, byli skazani na porażkę. Cały czas liczyli na to, że wybuchnie trzecia wojna światowa, która zmieni porządek międzynarodowy i wyrwie Polskę z okowów komunizmu. Tak naprawdę to była walka o honor, godną śmierć, o wolność, do końca” – powiedział Poleszak.

Od lipca 1944 roku do końca 1945 roku główną siłą zwalczającą polskie podziemie były jednostki sowieckie, m.in. specjalnie do tego powołana 64. dywizja NKWD licząca ponad 10 tys. żołnierzy. Z biegiem czasu walkę z antykomunistyczną partyzantką brał na siebie polski aparat bezpieczeństwa.

Zdaniem dra Poleszaka, nie można mówić, że latach 40. w Polsce toczyła się wojna domowa. „Można powiedzieć, że była to wojna bratobójcza, bo Polak strzelał do Polaka, ale nie był to konflikt wewnątrz państwa rozwiązywany pomiędzy dwoma przeciwstawnymi siłami. Była siła trzecia, czyli Sowieci, którzy decydowali o tym, jaki porządek polityczny zapanował w Polsce po II wojnie światowej” – uważa Poleszak.

W sąsiednich krajach skala oporu wyglądała podobnie. Liczniejsze były oddziały partyzantki antykomunistycznej na Ukrainie, a w stosunku do liczby ludności - na Litwie i Łotwie. Z najnowszych badań wynika, że w 1948 roku, kiedy komuniści przejęli władzę w Czechosłowacji, tam również pojawił się zbrojny opór. KOP

PAP - Nauka w Polsce
reo