Pierwsze prowizoryczne zapory z drutu kolczastego zastąpił w ciągu kilku miesięcy pojedynczy mur z betonowych płyt i pustaków. W czerwcu 1962 roku gotowy był także biegnący równolegle drugi mur, dodatkowo utrudniający ewentualnym uciekinierom przedarcie się przez granicę. Zaznaczyć należy, że mur był budowany wyłącznie na terytorium Berlina Wschodniego, a właściwa granica sektorów przebiegała kilka metrów za nim.

Około 1965 roku mur zasadniczo przebudowano. Jego główną linię tworzyły teraz wpasowane w stalowe filary płyty z nałożonymi na górną krawędź betonowymi rurami, by uciekinier nie miał się czego chwycić. W połowie lat 70. zainstalowano nowe płyty, bardziej odporne na erozyjne wpływy pogody i podwyższono je do 3,6 metrów. Właściwy mur liczył teraz 106 kilometrów długości. Na terenach niezabudowanych, gdzie obserwacja przedpola była dużo łatwiejsza, zamiast muru stawiano płot z przeplatanej metalowej taśmy.

Wzdłuż granicy wykopano także ponad 100 kilometrów rowów, uniemożliwiających przedarcie się samochodom. Temu samemu celowi służyły rozmieszczone gdzieniegdzie kozły z zespawanych szyn kolejowych. Główną linię muru uzupełniały z tyłu płot sygnałowy z drutami pod napięciem i zewnętrzny mur ochronny - jedyny element umocnień granicznych widoczny ze wschodniej strony.

W przeciwieństwie do granicy NRD z RFN, w Berlinie nie było urządzeń samostrzelających ani pól minowych - ale władze oczywiście milczały na ten temat.

Aby zapewnić pożądaną odległość między murem głównym a pozostałymi zaporami, wyburzono wiele nadających się do dalszego użytku budynków. Ofiarą tej akcji padł m.in. przylegający do zachodnioberlińskiej dzielnicy Wedding Kościół Pojednania (Versoehnungskirche), wysadzony w roku 1985 w powietrze - w zamian za udzielenie Kościołowi ewangelickiemu zgody na budowę świątyni w nowej wschodnioberlińskiej dzielnicy mieszkaniowej Marzahn.

Dla strzegących dostępu do muru strażników wzniesiono 302 wieże, z zachodzącymi na siebie strefami obserwacji. Na wieżach zainstalowano ruchome reflektory, choć całość przedpola muru oświetlały regularnie rozmieszczone latarnie. Do połowy lat 80. mur patrolowały też psy, których smycze umocowane były na biegnącym nad ziemią drucie.

Mimo ścisłego obstawienia granicy, przez pierwsze tygodnie budowy umocnień ucieczka do Berlina Zachodniego udała się blisko 500 osobom, z których 85 to dezerterzy z NRD-owskich formacji wojskowych bądź paramilitarnych. Jednak już 24 sierpnia 1961 roku w kanale Szprewy zastrzelono płynącego na zachód 24-letniego Guentera Litfina, który otworzył długą listę ofiar muru.

Centrum Badań Historii Najnowszej w Poczdamie ogłosiło w ubiegły wtorek, iż przy murze berlińskim zginęło łącznie 125 ludzi. Nowa statystyka, zaniżona w stosunku do poprzednich, obejmuje tylko ściśle udokumentowane przypadki zgonów. Według badaczy z Poczdamu, nie da się rzetelnie zweryfikować 62 z uznawanych dotąd za pewne lub domniemane przypadki zabicia uciekinierów.

Jak ustaliło Centrum, 93 mieszkańców NRD zostało zastrzelonych przy forsowaniu przeszkód granicznych. Ponadto z murem wiążą się zgony 24 innych osób, które nie zamierzały go nielegalnie przekraczać. Ta druga kategoria obejmuje zarówno zastrzelonych omyłkowo, jak i ofiary wypadków lub chorób - na przykład doznanego w trakcie kontroli na przejściu granicznym zawału serca.

Spośród pilnujących berlińskiej granicy NRD-owskich żołnierzy i policjantów, uciekinierzy lub ich pomocnicy zabili łącznie ośmiu.

Ostatnia ofiara muru, 20-letni Chris Gueffroy, zginął od kul strażników w nocy z 5 na 6 lutego 1989 roku. Reżym NRD czuł się wówczas już na tyle słaby, że rodzina mogła opublikować w "Berliner Zeitung" nekrolog Gueffroya z adnotacją o zgonie "w tragicznych okolicznościach".

Przez 28 lat istnienia muru granicę wokół Berlina Zachodniego zdołało sforsować ponad 5 tysięcy uciekinierów, ale znaczna ich część została przeszmuglowana przez oficjalne przejścia drogowe; blisko 600 to NRD-owscy dezerterzy.

Dzieje muru zakończyły się równie nagle, jak się rozpoczęły - i to za sprawą jednej osoby, ówczesnego członka Biura Politycznego i sekretarza KC Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności Guentera Schabowskiego. 9 listopada 1989 roku, podczas transmitowanej na żywo przez telewizję konferencji prasowej, zapowiedział, że obywatele NRD będą mogli wkrótce bez przeszkód podróżować za granicę.

Na pytanie jednego z zagranicznych dziennikarzy "Kiedy wejdzie to w życie?", Schabowski odpowiedział spontanicznie: "Z tego co wiem, wejdzie..., to jest natychmiast, bez zwłoki". Już cztery godziny później, krótko przed północą, rozradowany tłum wtargnął do dawnego "pasa śmierci", by bez przeszkód świętować po obu stronach muru nadejście nowej epoki.  DMI

PAP - Nauka w Polsce
reo