Program Husserlowskiej fenomenologii upadł. Przyczyniła się do tego m.in. filozofia Karola Marksa, Fryderyka Nietzschego i Zygmunta Freuda.

Odpowiedzią na upadek programu filozofii Husserla była z jednej strony hermeneutyka. Rezygnując z możliwości osiągnięcia wiedzy absolutnie pewnej, adekwatnej i samooczywistej, akceptując poznawczy perspektywizm, nie rezygnowała ona jednak z ideału prawdy. W swoich rozważaniach Hans Georg Gadamer mówił, że wszelkie rozumienie musi być nie tylko otwarte na prawdę i jej szukać, ale musi też ją zakładać. "Dlatego Gadamer pisał o prawdzie dzieła sztuki, o wkładzie poezji w poszukiwanie prawdy – zauważa profesor Tadeusz Gadacz. - Zaś hermeneutyczny dialog, otwarty dzięki dobrej woli na porozumienie i prawdę, przeciwstawił Nietzscheańskiej woli mocy".

Ideałem prawdy kierował się Paul Ricoeur. Wspólnie z Nietzschem i Freudem zakwestionował pewność Kartezjańskiego cogito. Jednak Kartezjusza należy skorygować, a nie odrzucać. "Kartezjańskie wątpienie nie jest Kierkegaardańską rozpaczą – podkreśla profesor Gadacz. - Tym, co je pobudza, jest pragnienie znalezienia prawdy samej rzeczy. Dlatego prawda jako idea regulatywna jest według Ricoeura niezbędnym założeniem filozofii".

Odmienną reakcją na upadek programu Husserla były nurty filozofii, które najsilniej doszły do głosu w drugiej połowie XX wieku. Coraz mocniej negowały one możliwość poznania prawdy, aż do jej całkowitego zakwestionowania. Filozoficzny minimalizm charakteryzuje dialektykę negatywną Th. W. Dorna.

Jak podkreśla prof. Gadacz, kolejnym stanowiskiem była podejrzliwość wobec poznania rozumowego i prawdy. Widoczna jest ona np. w krytycznych analizach M. Foucoulta. Dla niego każda teoretyczna prawda jest maską ukrytej pod nią przemocy. Dlatego teorie należy rozcinać, rozszarpywać na kawałki, odwracać, grać nimi, teatralizować. "Co ciekawe, krytyka rozumu dokonuje się u niego i jemu podobnych myślicieli na gruncie politycznym i społecznym, a stamtąd przenoszona jest na wszystkie inne pola rozumowego poznania, także na metafizykę – konkluduje profesor. - W ten sposób krytyka polityczna i społeczna zaczęła odgrywać w drugiej połowie XX wieku tę samą rolę, co dawna metafizyka." Na gruncie tej ideologicznej podejrzliwości każda prawda musi zostać zdekonstruowana i podważona jako przejaw ukrytej pod nią gry ideologicznych interesów. Nie można więc pytać, co jest prawdą. Można co najwyżej twierdzić, co nią nie jest.

Stanowisko H. Vaihingera i R. Rorty'ego to rezygnacja z prawdy. Zdaniem Rorty'ego prawda należy do dawnej, minionej już metafizycznej i religijnej epoki. Powinniśmy z niej zrezygnować, tak jak rezygnujemy ze starych, przeżytych już narzędzi. "Wraz z takim twierdzeniem filozofia przeszła w ludyczność – zabawę i grę" - mówi profesor Tadeusz Gadacz. "Jeśli minimalizm i krytycyzm wpisują się w jakimś sensie w znane i tradycyjne w filozofii nurty sceptycyzmu, ironii, negacji – to ludyczność wydaje się wyprowadzać nas już poza filozofię. Sceptyczny, ironiczny, negatywny czy krytyczny moment myślenia może odgrywać istotną rolę na drodze do poznania prawdy. Musi po nim nastąpić jednak moment pozytywny. W ludycznym podejściu do filozofii, negacja i afirmacja nie mogą się spotkać. Ludyczność jest faktycznym kresem filozofii" – podsumowuje prof. Gadacz.

Hermeneutyka przejęła dziedzictwo sokratejsko-platońskie. Poststrukturalizm i dekonstrukcjonizm odrzuciły rzeczywistość na rzecz języka. Według profesora Tadeusza Gadacza, filozofia, która odwraca się od rzeczywistości, nie kieruje się już ideałem prawdy, nie problematyzuje, nie usiłuje odpowiadać na pytania, lecz posługuje się subiektywnymi dyskursami, ocenianymi według kryterium wewnętrznej szczerości, estetyki, mocy medialności, czy zgodności z trendami, ale nie prawdy. W ten sposób, tropem Nietzschego, filozofia stała się rodzajem literatury.

"Filozofia zawsze była odniesiona do rzeczywistości. Był nią świat naukowego poznania i rzeczywistość doświadczenie wewnętrznego. W obecnej sytuacji kryzysu warunkiem istnienia i dalszego istnienia filozofii jest odzyskanie przez nią rzeczywistości nauki i doświadczenia wewnętrznego. Nauka i doświadczenie wewnętrzne to drogi filozofii do prawdy - powiedział profesor Tadeusz Gadacz. - Jeśli nawet wiemy, że nie możemy mieć nadziei na poznanie absolutnie pewne, że poznanie jest historyczne, perspektywiczne i zapośredniczone przez język, a droga do prawdy jest nieskończona, nie możemy rezygnować z pytań o ostateczną prawdę. Stawianie takich pytań jest warunkiem istnienia i rozwoju filozofii, a rezygnacja z nich jest rezygnacją z filozofii".

***

Prof. dr hab. Tadeusz Gadacz, ur. w 1955 r. w Krakowie, jest uczniem ks. prof. Józefa Tischnera. Doktorat z filozofii uzyskał w 1984 r. na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie na podstawie rozprawy: „Wolność jednostki w filozofii G.W.F. Hegla”.

Habilitował się w 1990 r. na podstawie pracy: „Wolność a odpowiedzialność. Rosenzweiga i Levinasa krytyka Heglowskiej wolności ducha”.

Był stypendystą uniwersytetu Louvain-la-Neuve (Belgia), Catholic University of America (Waszyngton), Hebrew University (Jerozolima) i Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu.

W latach 1991-1995 był dziekanem Wydziału Filozofii Papieskiej Akademii Teologicznej. W latach 1996 – 1999 kierował Katedrą Filozofii Religii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2002 roku pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Równoczesnie, od 1998 roku jest kierownikiem Katedry Filozofii w Collegium Civitas.

Wydał ponad 130 publikacji naukowych, m.in.: Freedom as Reconciliation:The Essence of the Individual's Freedom in the Philosophy of Hegel „International Philosophical Quarterly”, June 1987; Freiheit und Verantvortung – Hegel, Rosenzeig, Lévinas Philosophie der Kriesenzeit, w: Dialogdenken – Gesellschaftsethik (Hrsg. A. Baumer, m. Benedikt), Wien 1991; L'educazione come incontro di persone, „Il nuovo areopago', anno 11, nr 2 (42) estate 1992, Bóg w filozofii XX wieku, O ulotności życia.

Przełożył m.in. „Gwiazdę zbawienia” F. Rosenzweiga.

Profesor Tadeusz Gadacz zajmuje się filozofią Boga i religii, historia filozofii XX wieku, metafizyką, fenomenologią, hermeneutyką i filozofią dialogu.

***

VIII Polski Zjazd Filozoficzny potrwa do soboty, 20 września. Udział zapowiedziało w nim blisko 700 uczestników. Reprezentują oni ośrodki naukowe m.in. z Warszawy, Krakowa, Torunia i Lublina. W dyskusjach uczestniczą także goście zagraniczni, m.in. z USA, Anglii, Pakistanu, Indii, Belgii, Ukrainy, Litwy, Rosji, Białorusi i Szkocji.

Obrady prowadzone są w 17 sekcjach, m.in. w Sekcji Logiki, Metodologii i Filozofii Nauki, Filozofii Przyrody, Antropologii Filozoficznej, Filozofii Społecznej i Polityki, Filozofii Kultury, Etyki i Estetyki. Zaplanowano także referaty plenarne i 16 Dyskusji Okrągłego Stołu. Dotyczą one takich zagadnień, jak kulturowe uwarunkowania pojęć filozoficznych, modele edukacji filozoficznej, etyka ludzi nauki a stan polskiej filozofii, wartości poznawcze w nauce, dylematy etyczne współczesnej demokracji i obecność psychoanalizy we współczesnej kulturze.

I Polski Zjazd Filozoficzny odbył się we Lwowie w 1923 r. Uczestniczyło w nim 123 filozofów. Organizatorem Zjazdu Było Polskie Towarzystwo Filozoficzne. Kazimierz Twardowski powiedział wówczas: „Sam Zjazd potrwa tylko kilka dni. Ale naszym najgorętszym pragnieniem jest, aby wydał owoce trwałe. I wolno mieć nadzieję, że wyda je nie tylko w postaci publikacji, zawierających przedstawione Zjazdowi wyniki badań jego uczestników, lecz także dzięki temu, że niejedna myśl, tutaj rzucona, dostarczy i na później materiału do rozważań i że rozpoczęta w ramach Zjazdu współpraca nie zakończy się ze Zjazdem”.

Kolejny Zjazd odbył się w 1927 r. III Polski Zjazd Filozoficzny zorganizowano w 1936 roku w Krakowie. Po II wojnie światowej Polski Zjazd Filozoficzny zorganizowano dopiero w 1977 roku. Kolejny odbył się w Krakowie w 1987 roku. Szóste spotkanie odbyło się w 1995 roku w Toruniu. VII Polski Zjazd Filozoficzny odbył się w Szczecinie, w 2004 roku.

Współorganizatorami tegorocznego Zjazdu są Komitet Nauk Filozoficznych PAN, Polskie Towarzystwo Filozoficzne, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Uniwersytet Muzyczny F. Chopina i Uniwersytet Warszawski.

Patronat Honorowy nad VIII Polskim Zjazdem Filozoficznym objął prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński.

PAP - Nauka w Polsce,  Elżbieta Zielińska

tot/bsz