Występowanie specyficznej woni nowotworu potwierdzają chromatografia gazowa i spektrometria masowa. Chromatografia gazowa umożliwia rozdział na składniki złożonych jednorodnych mieszanin związków chemicznych organicznych. Związki te mogą być wykryte, zidentyfikowane i oznaczone ilościowo, a nawet wydzielone z mieszaniny. Spektrometria masowa jest metodą badania substancji za pomocą widma mas atomów i cząsteczek wchodzących w jej skład.

Zdaniem prof. Jezierskiego, zapach komórek nowotworowych najskuteczniej wyczuwają psy myśliwskie, owczarki niemieckie oraz psy wykorzystywane w dawnych czasach do tropienia niewolników. Między poszczególnymi rasami istnieją różnice w czułości węchu, wiadomo jednak, że zmysł ten jest znacznie bardziej rozbudowany niż węch człowieka. W nosie człowieka znajduje się około 5 mln komórek czuciowych,  u psa jest ich 200 mln.

Rozpoznawanie zapachów przez psa jest ułatwione dzięki temu, że jego nos jest mokry, umożliwiając szybsze rozkładanie molekuł zapachowych oraz ich przekazywanie na nabłonek węchowy, którego powierzchnia zajmuje ok. 130 cm kw. (u człowieka są to tylko 3 cm kw.). Pies zapamiętuje ok. 600 tysięcy zapachów.

Poza doskonałym węchem czworonóg uczestniczący w badaniach powinien być chętny do pracy i odznaczać się karnością. Zespół prof. Jezierskiego wyszkolił dotychczas cztery psy, które są zdolne do pracy z próbkami nowotworowymi, cztery szczeniaki są natomiast w trakcie szkolenia wstępnego.

Zwierzęciu podaje się probówkę wypełnioną substancją pochłaniającą zapachy, zawierającą wydychane przez chorego powietrze. W specjalnie przygotowanym sterylnym pomieszczeniu ustawia się próbki oddalone od siebie na odległość 1,2 m. Po kilku minutach obwąchiwania pies kładzie się przy tej, która zawiera powietrze wydychane przez osobę chorą na raka. Najprawdopodobniej psy reagują na zapach organicznych substancji lotnych, takich jak alkany i pochodne benzenu, które produkowane są przez nowotworową tkankę i uwalniane do krwi, a następnie do moczu, potu i wydychanego powietrza.

W dotychczasowych badaniach skuteczność wykrywania nowotworu złośliwego przez wyszkolone psy na podstawie zapachu wynosi od 70 do 90 proc. Wynika z tego, że nie wszystkie próby kończą się sukcesem. Niekiedy psy ignorują próbki, które powinny być przez nie wskazane. Zdarza się też, że wskazują te, które pochodzą od osób, u których nie wykryto nowotworu. Czyżby czyniły to „na zapas”? Prof. Jezierski przypuszcza, że psy dokonujące fałszywego wyboru mogą czynić to z powodu oczekiwanej nagrody za wskazanie „chorej” próbki.

Istnieje wiele niejasności w kwestii skuteczności tej niekonwencjonalnej metody rozpoznawania raka i z pewnością wymaga ona jeszcze wielu badań. Jak podkreśla prof. Jezierski, nie należy jej jednak traktować jako diagnozowanie nowotworu, ale jak „przesiewową” metodę selekcjonowania grupy pacjentów, u których w pierwszej kolejności należy przeprowadzić właściwe badania diagnostyczne.

Wczesne wykrycie raka zwiększa szanse wyleczenia pacjenta. Badania prowadzone przy pomocy psów mogą okazać się nie tylko skuteczną, ale także tanią i nieinwazyjną metodą wykrywania raka. Profesor Jezierski rozpoczął współpracę z Centrum Onkologii w Warszawie. Projekt finansowany przez Komitet Badań Naukowych potrwa trzy lata. Dotychczas udział w doświadczeniach wzięło około 140 osób, u których nie zdiagnozowano dotychczas nowotworu.

PAP – Nauka w Polsce, Marta Stankiewicz

we