Nawet wybitny uczony może popełnić śmieszny błąd - mówi badacz starożytnej Mezopotamii, szef polskiej misji w Tell Arbid w Syrii prof. Piotr Bieliński z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego http://www.archeo.uw.edu.pl/

Wkrótce rozpocznie się kolejny sezon polsko-syryjskich prac badawczych w Tell Arbid, gdzie przed laty prowadził wykopaliska słynny brytyjski naukowiec, mąż Agathy Christie - sir Max Mallowan.

Tell Arbid to miasto założone na dziewiczym terenie ok. 2.800 roku p.n.e. Max Mallowan badał je jako pierwszy - w połowie lat 30.

TAJEMNICZA KULTURA NINIWA 5

Polsko-syryjska ekspedycja archeologiczna prowadzi prace wykopaliskowe w Tell Arbid od roku 1996. \"Jesteśmy niejako spadkobiercami Mallowana\" - mówi Bieliński.

Jak wynika z badań Polaków, miasto - niezwykle ważny ośrodek powstały w wyniku swoistej eksplozji urbanistycznej - założyli przedstawiciele nie znanej jeszcze badaczom tajemniczej kultury Niniwa 5 sprzed 5 tys. lat.

Nazwę \"Niniwa 5\" do naukowej terminologii wprowadził właśnie Max Mallowan.

Profesor Mallowan, słynny brytyjski archeolog, znawca Bliskiego Wschodu, prywatnie był mężem nie mniej sławnej autorki kryminałów, Agathy Christie.

Pisarka towarzyszyła Mallowanowi podczas wykopalisk w Iraku i Syrii. Efektem stały się powieści \"Morderstwo w Mezopotamii\" oraz \"Śmierć na Nilu\".

Kilka lat temu polscy archeolodzy pomagali zlokalizować na położonym niedaleko Arbidu stanowisku Czagar Bazar pozostałości domku, w którym 60 lat temu mieszkała towarzysząca mężowi Christie.

Max Mallowan znał wielu Polaków osobiście. W czasie II wojny światowej służył jako oficer łącznikowy RAF przy słynnej grupie pilotów wojskowych z Polskiego Zespołu Myśliwskiego, nazywanego - od nazwiska dowódcy - \"Cyrkiem Skalskiego\".

Piloci wykonywali wówczas loty bojowe nad Afryką Północną.

FORTYFIKACJE WIDOCZNE Z KOSMOSU

\"Miałem okazję poznać sir Maxa osobiście w 1976 roku, w niedługi czas po śmierci Agathy. Było to podczas kongresu asyrologicznego w Paryżu\" - wspomina Bieliński.

\"Mallowan był dla mnie wzorem archeologa, żywiłem do niego ogromny respekt, wcześniej znałem kilku jego uczniów\" - dodaje.

Jak opowiada, podczas prac w Tell Arbid wykrył poważny, a zarazem śmieszny błąd popełniony przez Mallowana.

\"Korzystaliśmy z jego publikowanej dokumentacji, w której zapisane było, w jakim miejscu usytuowane były jego wykopy\" - relacjonuje.

Kiedy jednak polska ekspedycja zaczęła robić własne pomiary z geodetą, okazało się, że nic się nie zgadza.

\"Okazało się, że brytyjskie pomiary, zapisane w jardach i stopach, przekazane później Francuzom - wówczas gospodarzom tego terenu, zamieniono na metry. Mallowan nie dopilnował sprawy i dane opublikowano\" - mówi.

Wynika z nich m.in. to, że na terenie miasta istniały fortyfikacje o szerokości 40 metrów.

\"Jeśli byłaby to prawda, fortyfikacje widoczne byłyby z Kosmosu\" - śmieje się Bieliński.

Jak wyjaśnia, prawdopodobnie było to po prostu 40 stóp. \"Nawet najwybitniejszego badacza można czasem złapać na śmiesznym błędzie\" - dodaje.

ARCHEOLODZY POD OKRUTNYM PIÓREM CHRISTIE

Agatha Christie, autorka tak znanych kryminałów, jak \"Morderstwo w Orient Ekspresie\", \"Morderstwo w Mezopotamii\", \"Śmierć na Nilu\", czy \"Dziesięciu Murzynków\", zajmowała się amatorsko fotografią.

Robiła dla męża dokumentację fotograficzną odkrywanych zabytków. Specjalną serię zdjęć poświęciła okolicom Tell Arbid.

Pisarkę fascynowała prawdziwie detektywistyczna praca archeologów. \"Z racji podróży z mężem, znała ich wielu. Niektóre ze słynnych postaci tej dziedziny nauki uczyniła bohaterami swych powieści\" - zaznacza Bieliński.

Christie bywała złośliwą i przekorną. Słynne jest jej stwierdzenie: \"Archeolog to wymarzony mąż. Im kobieta jest starsza, tym bardziej się nią interesuje\".

Nie zawsze bezpiecznie było dostać się pod jej pióro. \"Ukazanie się powieści Agathy wywoływało w środowisku archeologów mały skandalik\" - mówi Bieliński.

Zamordowana w powieści \"Morderstwo w Mezopotamii\" Louise Leidner, piękna żona szefa ekspedycji archeologicznej, prowadzącej badania na tym terenie, to nikt inny, jak Katherine Woolley, małżonka słynnego brytyjskiego archeologa Leonarda Woolleya.

Woolley, z którym - jako asystent - współpracował przez pewien czas Mallowan, był znanym badaczem Mezopotamii i kultury sumeryjskiej.

\"Kate Woolley była osobą niezwykłej urody, lecz wybitnie nieznośnego charakteru\" - mówi Bieliński.

Dlatego zapewne u Christie wystąpiła jako pani Leidner, histeryczka i hipochondryczka, pragnąca nieustannie znajdować się w centrum uwagi.

W innej powieści Christie pojawia się także najwybitniejszy amerykański archeolog i biblista XX wieku, badacz Palestyny, William Albright.

NAUKOWCY I DETEKTYWI

Uczeni nie pozostawali Agacie dłużni i również wykorzystywali stworzone przez nią postacie w swoich publikacjach.

Pierwsza powieść Agaty Christie, w której występuje słynny detektyw Herkules Poirot, wydana w roku 1920, nosi tytuł \"The Mysterious Affair at Styles\" (\"Tajemnicza historia w Styles\").

W nawiązaniu do tej książki powstał doskonały, czysto naukowy artykuł na temat naczyń ceramicznych tajemniczej kultury \"Niniwa 5\" z terenu północnej Mezopotamii.

\"Nosi przewrotny tytuł, nawiązujący do tytułu powieści Christie. Nazywa się +A mysterious affair of styles+\" - podkreśla Bieliński.

W tekście, opublikowanym w 1987 roku w prestiżowym piśmie archeologicznym \"Iraq: Journal of the British Archeological School in Bagdad\", autorzy Michael Roaf i Robert Killick przedstawiają swoje wnioski z badań na terenie Iraku w latach 1985-1986.

\"Swoje spostrzeżenia przeplatają wypowiedziami detektywa Herkulesa Poirot, czerpanymi z książek Christie - mówi Bieliński. - To doskonały pomysł na popularne i sugestywne zaprezentowanie ważnych naukowych informacji!\".

Kolejny sezon polskich prac wykopaliskowych w Tell Arbid rozpocznie się jesienią.

Przydatna strona - Agatha Christie http://www.agathachristie.com/

PAP - Nauka w Polsce, Joanna Poros

17 sierpnia 2004