Celem programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki jest promowanie osiągnięć młodych, utalentowanych badaczek, zachęcanie ich do kontynuacji prac zmierzających do rozwoju nauki oraz udzielenie wsparcia finansowego.

W 25. edycji programu wyboru stypendystek dokonało jury pod przewodnictwem prof. dr hab. Ewy Łojkowskiej, złożone z siedemnastu wybitnych przedstawicielek i przedstawicieli polskiej nauki.

Komisja rozpatrzyła rekordową liczbę wniosków - 389, spośród których wybrano osiem. Laureatki otrzymały stypendia w kwocie: 25 000 zł w kategorii magistranckiej, 35 000 zł w kategorii doktoranckiej oraz 40 000 zł w kategorii habilitacyjnej. Dodatkowo każda z nich dostała nagrodę o wartości do 15 000 zł od Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

W kategorii magistranckiej przyznano jedną nagrodę - dla mgr inż. Barbary Fabjanowicz z Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytutu Chemii Organicznej PAN za pracę dotyczącą zastosowania amin alifatycznych w syntezie organicznej. Badaczka zajmuje się odkrywaniem nowych reakcji chemicznych, opracowywaniem efektywnych i uniwersalnych metod przekształcania prostych związków chemicznych w bardziej złożone struktury o pożądanych właściwościach oraz rozwijaniem nowoczesnych metod wykorzystujących światło widzialne do aktywacji związków chemicznych.

W kategorii doktoranckiej nagrodzono trzy badaczki.

Mgr inż. Anetę Magierę z Warszawskiej Szkoły Doktorskiej Nauk Ścisłych i BioMedycznych Instytutu Chemii Fizycznej PAN wyróżniono za badania nad wnikaniem leków przeciwnowotworowych do wnętrza żywych komórek. Badaczka szczególną uwagę poświęca zagadnieniu pokonywania bariery błony komórkowej. Wyniki jej prac stanowią podstawę innowacyjnego odczynnika Cell-IN, który znalazł już zastosowanie rynkowe. Jury konkursu podkreśliło, że prowadzone przez nią badania mają znaczenie nie tylko dla zrozumienia, jak działają leki przeciwnowotworowe, ale również dla poprawy skuteczności leczenia oraz efektywniejszego wprowadzania innowacyjnych terapii na rynek.

W tej samej kategorii nagrodę otrzymała Zuzanna Nowicka-Kaszkowiak z Zakładu Biostatystyki i Medycyny Translacyjnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Lekarka prowadzi badania w obszarze radioterapii, koncentrując się na niedrobnokomórkowym raku płuca i raku odbytnicy. Analizuje, w jaki sposób chemioterapia i radioterapia wpływają na układ odpornościowy oraz jego zdolność do rozpoznawania i zwalczania komórek nowotworowych. Jej działalność naukowa obejmuje również projekty z zakresu medycyny i onkologii translacyjnej. Współpracując z zespołem naukowców z Uniwersytetu Harvarda, opracowała test biodozymetryczny oparty na analizie mikroRNA, umożliwiający wykrycie narażenia organizmu na promieniowanie jonizujące.

W kategorii doktoranckiej stypendium otrzymała również mgr inż. Aleksandra Rudzka z Katedry Biotechnologii Środków Leczniczych i Kosmetyków Wydziału Chemicznego Politechniki Warszawskiej. Jury doceniło jej badania nad zastosowaniem reakcji enzymatycznych w biokatalitycznej syntezie chiralnych bloków budulcowych o wysokiej wartości dodanej. Zainteresowania laureatek koncentrują się na wykorzystaniu enzymów jako selektywnych i zrównoważonych narzędzi w syntezie związków bioaktywnych, w tym leków i półproduktów farmaceutycznych. Zajmuje się ona projektowaniem reakcji chemicznych, które dzięki zastosowaniu enzymów przebiegają szybciej, w łagodnych warunkach i z mniejszym wpływem na środowisko.

W kategorii habilitacyjnej przyznano w tym roku aż cztery stypendia.

Pierwsze z nich otrzymała dr inż. Anna Jarząb z Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda PAN za strukturalne i funkcjonalne badania białek w kontekście ich termolabilności oraz immunogenności. Dr Jarząb specjalizuje się w proteomice i biochemii białek, głównie pod katem zwalczania i zapobiegania chorobom zakaźnym. Pracuje nad szczepionką chroniącą przed rozwojem czerwonki bakteryjnej, która mogłaby uratować życie tysięcy dzieci w krajach rozwijających się. Analizuje także wpływ gorączki infekcyjnej na przebieg zakażeń bakteryjnych oraz jej rolę w budowaniu odporności człowieka.

Równorzędną nagrodę odebrała dr Katarzyna Majzner z Wydziału Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, która zajmuje się badaniem molekularnych mechanizmów działania leków w warunkach in vitro, skupiając się na fenotypowaniu komórek białaczkowych i zjawisku lekooporności. Jury uznało, że jej prace wspierają rozwój nowoczesnych metod diagnostyczno-terapeutycznych oraz przyczyniają się do pogłębienia wiedzy w zakresie biomedycyny, przekraczając ograniczenia obecnie stosowanych metod.

W kategorii habilitacyjnej nagrodę otrzymała również dr Aleksandra Milewska z Małopolskiego Centrum Biotechnologii UJ, badająca zakażenia wirusami atakującymi drogi oddechowe, m.in. koronawirusami i wirusami grypy. Naukowczyni analizuje, jak wnikają one do komórek, i jakie czynniki gospodarza im w tym sprzyjają. W swojej pracy używa tzw. modelu HAE, czyli laboratoryjnie odtworzonego nabłonka dróg oddechowych człowieka. Jej badania, poprzez wyjaśnianie biologii wirusów, pomagają opracowywać skuteczniejsze terapie, szczepionki oraz przewidywać zagrożenia związane z nowymi patogenami.

Ostatnią stypendystką w tej kategorii została dr Lidia Wróbel z Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie. Jury doceniło jej prace nad mechanizmami degradacji białek, które dr Wróbel analizuje w kontekście stresu komórkowego, starzenia się oraz chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera, Parkinsona czy Huntingtona.

Podczas uroczystości prof. Michał Kleiber, przewodniczący Polskiego Komitetu ds. UNESCO, podkreślił, że wspieranie projektów badawczych kobiet oraz ukazywanie ich dokonań służy przezwyciężaniu ograniczeń i stereotypów, które utrwalają utrzymywanie się „szklanego sufitu”. Zjawisko to przejawia się m.in. tym, że kobiety nadal mają większe trudności w zdobywaniu środków na badania, gorzej zarabiają, rzadziej sprawują wysokie funkcje w nauce i zarządzaniu nią oraz rzadziej uzyskują promocje profesorskie.

Przewodnicząca jury prof. Ewa Łojkowska dodała, że badania, za które doceniono tegoroczne laureatki, są istotne dla rozwoju nowych technologii, powstawania nowych terapii, ochrony środowiska i poprawy jakości życia we wszystkich dziedzinach.

- Nasze stypendystki rozwijają swoje kariery naukowe. Są laureatami prestiżowych grantów European Research Council, programu Horyzont 2020 i Horyzont Europa, prestiżowych programów Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej czy Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. (…) Są dziekanami, dyrektorkami instytutów Polskiej Akademii Nauk i instytutów uczelnianych, pełnią funkcje w radach naukowych, a także są wśród nich dyrektorki firm biotechnologicznych - przypomniała.

Wiceminister nauki prof. Andrzej Szeptycki zaznaczył, że udział kobiet w badaniach naukowych nie jest wyłącznie kwestią równości. - To jest przede wszystkim niezbędny warunek postępu gospodarczego, społecznego i kulturowego. Doskonałość naukowa wymaga tego, żebyśmy mieli jak najlepszych badaczy, niezależnie od ich pochodzenia, płci, wiary, religii, poglądów. Dlatego równość kobiet i mężczyzn w dostępie do nauki jest sprawą oczywistą - powiedział.

W Polsce program L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki prowadzony jest od 2001 r. Jego partnerami są Polski Komitet do spraw UNESCO, MNiSW, PAN oraz UN Global Compact Network Poland. Łącznie nagrodzono już 137 naukowczyń.

Nauka w Polsce, Katarzyna Czechowicz (PAP)

kap/ zan/