To odkrycie każe spojrzeć na nowo na ewolucję technologii w populacjach dawnych krewnych ludzi - komentują w "Nature" autorzy badania, naukowcy z Hiszpanii, Francji, Tanzanii, USA, Niemiec, Kanady, zaangażowani w projekt Olduvai Gorge Archaeology Project (OGAP).

Afryka Wschodnia to jedno z miejsc, gdzie znajdowano najdawniejsze ślady aktywności przedstawicieli rodzaju Homo, a także ich narzędzi. Za pierwszy etap rozwoju kultury ludzkiej uważa się wytwarzanie narzędzi rdzeniowych z otoczaków. Populacje, które zajmowały się ich obróbką, zaliczane są do kultury olduwajskiej. Ślady ich aktywności pochodzą m.in. z wąwozu Olduvai w północno-zachodniej Tanzanii, przy granicy Parku Narodowego Serengeti.

Narzędzia olduwajskie wykonywano w dość prosty, ale zarazem określony sposób. Ich działania można by nazwać "ustandaryzowaniem procesu". W praktyce chodzi o to, że dawni krewni człowieka uderzali otoczaki jeden o drugi i odłupywali z nich mniejsze fragmenty.

Kultura olduwajska była najstarszą kulturą paleolitu, dominując w okresie od 2,6 do ok. 1,5 miliona lat temu. Z czasem (ok. 1,7 mln lat temu) pojawiła się kolejna kultura - aszelska, która przetrwała do ok. 150 tys. lat temu, a której śladami są m.in. pięściaki czy rozłupce - duże i toporne narzędzia, stanowiące jednak dowód, że technologia obróbki kamienia rozwijała się.

Wiedza na temat repertuaru dawnych twórców narzędzi właśnie się poszerzyła. Okazuje się bowiem, że już 1,5 mln lat temu, obok obiektów kamiennych, powstawały narzędzia z kości.

Pracujący we wspomnianym wąwozie Olduvai naukowcy zidentyfikowali bowiem narzędzia z kości hipopotama, wykonane w "ustandaryzowany" - czyli podobny sposób, i obecne w jednej warstwie geologicznej. Na tym samym stanowisku znaleziono również kości słonia, które zostały tam prawdopodobnie przetransportowane albo jako gotowe narzędzia, albo jako materiał do ich wykonania.

Znalezisko to pozwala sądzić, że populacje dawnych gatunków ludzkich potrafiły dobrze planować i przekazywać sobie wiedzę technologiczną. Umiejętność tę osiągnęły dużo wcześniej, niż sądzono.

Na badanych narzędziach z kości naukowcy stwierdzili obecność nacięć, a także ślady kształtowania ich i modyfikacji krawędzi - m.in. takie, aby nadać im bardziej wydłużony kształt. W ramach analiz korzystali z tradycyjnych metod archeologii, a także z archeologii eksperymentalnej, w ramach której naukowcy próbują odtwarzać obiekty, np. narzędzia, aby lepiej poznać naturę i ograniczenia dawnych procesów i technologii.

Do tej pory sądzono, że "usystematyzowane" sposoby wytwarzania narzędzi z kości pojawiły się milion lat później.

Jeszcze do niedawna "przejście od technologii olduwajskiej do aszelskiej było ograniczone wyłącznie do badań narzędzi kamiennych" - podsumowuje to jeden z autorów nowej publikacji w "Nature" (DOI 10.1038/s41586-025-08652-5), Ignacio de la Torre z hiszpańskiego CSIC - Instituto de Historia.

Jak podkreśla, dowody na rozwój dawnych technologii pozwalają wnioskować na temat zdolności poznawczych i schematów myślenia dawnych krewnych człowieka (czyli poruszających się dwunożnie hominidów), którzy rozumieli, jak przetransferować innowacje technologiczne: od łupania kamieni - do produkcji narzędzi z kości.

Autorzy badania odkrycie najstarszych narzędzi z kości omawiają w kontekście istnienia człowieka w dawnym środowisku Afryki. Jak przypominają, przez setki tysięcy lat dawni krewni człowieka postrzegali zwierzęta, żyjące obok nich na afrykańskich sawannach, jako zagrożenie - są bowiem dowody na to, że ludzie padali ofiarami drapieżnych kotów, a nawet ogromnych ptaków. Mogli je też postrzegać jako konkurencję - dawne gatunki człowiekowate rywalizowały bowiem z hienami i sepami o dostęp do padliny, pozostałej po ucztach wielkich drapieżnych kotów. Mogli też traktować zwierzęta jako pokarm, źródło białka, które pozyskiwali przede wszystkim ze szpiku (korzystali z niego, znajdując resztki pozostawione przez drapieżniki).

"Nasze odkrycie wskazuje na to, że czasów kultury aszelskiej – okresu, w którym powstało stanowisko T69, i w którym ludzie mieli już dobry dostęp do mięsa - zwierzęta nie były już tylko zagrożeniem, konkurencją czy po prostu pokarmem, ale też źródłem innych materiałów do produkcji narzędzi" - komentuje de la Torre.

Podczas przejścia od kultury olduwajskiej do wczesnej kultury aszelskiej człowiekowate z Afryki Wschodniej rozwijały oryginalne, kulturowe innowacje, które pociągały za sobą przeniesienie pewnych umiejętności dotyczących obróbki: z kamienia - na kości. (PAP)

zan/ agt/