Pierwsze i najdokładniej przebadane zmumifikowane szczątki ludzkie z zachowanymi tatuażami prekolumbijskimi pochodzą od przedstawicielki elity kultury Moche. Kobieta ta znana jest jako „Dama de Cao”.

"Na podstawie tych badań przyjęto ogólną tezę, że tatuaże były zarezerwowane głównie dla przedstawicieli wyższych warstw społecznych. Choć były stosunkowo powszechne w całej przedhiszpańskiej Ameryce Południowej" - powiedziała PAP Judyta Bąk z Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Tatuaże prekolumbijskie zachowały się w bardzo zróżnicowanym stanie – od doskonale widocznych, wyraźnie zarysowanych wzorów, po niemal całkowicie zatarte, ledwie dostrzegalne ślady.

"Na ich stan wpływa wiele czynników. Z pewnością istotną rolę odgrywa proces tworzenia tatuaży, w tym precyzja wykonania wzorów oraz zastosowane pigmenty, które mogły mieć wpływ na ich trwałość i odporność na procesy degradacji. Kolejnym ważnym aspektem jest czas, który upłynął od momentu wykonania dekoracji - im starsze tatuaże, tym większe ryzyko, że zostały one w dużym stopniu zatarte wskutek oddziaływania naturalnych procesów biologicznych oraz warunków środowiskowych. Dodatkowo, zmiany pośmiertne oraz warunki przechowywania szczątków mają kluczowy wpływ na zachowanie skóry i widoczność pigmentu" - opisała badaczka.

Pytanie, jak uzyskać oryginalne szczegóły tatuaży, jako ważnego elementu prekolumbijskiej kultury, od dawna zaprzątało uwagę badaczy. Etnolożka i archeolożka Judyta Bąk wzięła udział w międzynarodowym projekcie, w którym analizowano zwyczaj tatuowania ciała w prekolumbijskiej Ameryce Południowej. Praca na ten temat ukazała się w piśmie PNAS.

Analizy przeprowadzono na zmumifikowanych szczątkach osób należących do peruwiańskiej kultury Chancay. Szczątki te przechowywane są w Muzeum Archeologicznym Arturo Ruiza Estrady na Narodowym Uniwersytecie José Faustino Sánchez Carrión w Huacho w Peru.

W badaniach wykorzystano fluorescencję stymulowaną laserowo (LSF) - innowacyjną technikę obrazowania. To pierwsze zastosowanie LSF w analizie starożytnych tatuaży.

„Do tej pory (...) metodą LSF przebadano 100 zmumifikowanych szczątków z kultur Chancay oraz kilkanaście należących do kultur Paracas, Lima i Ychma” – powiedziała badaczka.

Kultura Chancay rozwijała się wzdłuż dzisiejszego wybrzeża centralnego Peru pomiędzy ok. 900 a 1533 rokiem naszej ery. Społeczeństwo Chancay osiągnęło relacje handlowe z innymi regionalnymi kulturami, a ostatecznie zostało wchłonięte przez Imperium Inków.

W badaniach kultury Chancay – wyjaśniła Judyta Bąk – próbę powiązania tatuaży z określonymi warstwami społecznymi podjęli Pieter van Dalen i Alfredo J. Altamirano. Wyniki ich badań wskazują, że posiadanie tatuaży w tej społeczności było głównie związane z grupą kobiet uzdrowicielek.

Jednym z najbardziej charakterystycznych przykładów dekoracji, które zbadano w projekcie z udziałem Judyty Bąk, są te zachowane na szczątkach "wytatuowanego człowieka z Huacho".

"Szczątki mężczyzny pokryte są licznymi tatuażami, które obejmują niemal całą powierzchnię jego ciała. Wzory te zawierają zarówno proste kształty, jak i bardziej złożone sceny figuralne. Porównując tatuaże człowieka z Huacho z innymi przykładami z kultury Chancay, można przypuszczać, że ich liczba oraz złożoność dekoracji wskazują na szczególną rolę tego mężczyzny w strukturach społecznych tej kultury" – podkreśliła Judyta Bąk.

"Metoda LSF pozwala na uzyskanie niezwykle szczegółowych obrazów tatuaży zachowanych na zmumifikowanej ludzkiej skórze. Zasadniczym mechanizmem działania tej technologii jest wykorzystanie emisji fluorescencyjnej, która pozwala na selektywne oświetlenie powierzchni skóry, co powoduje, że staje się ona biała. W wyniku tego procesu możliwe staje się uwidocznienie detali tatuaży, które przy tradycyjnych metodach badawczych byłyby trudne do dostrzeżenia. LSF umożliwia zauważenie oryginalnych linii tatuaży, ich struktury, a także poziomu zaawansowania wykonania, ujawniając detale i złożoność nawet najmniejszych wzorów" - opisała rozmówczyni PAP.

Dzięki zastosowaniu tej technologii badacze zobaczyli m.in. niezwykle cienkie linie tatuaży o szerokości zaledwie 0,1-0,2 mm. Poziom ich szczegółowości i precyzji okazał się równy lub - w niektórych sytuacjach - nawet wyższy niż w przypadku innych malowideł na ceramice, tkaninach i sztuce naskalnej. To sugeruje, że przedstawiciele kultury Chancay włożyli szczególny wysiłek w wykonanie przynajmniej niektórych ze swoich tatuaży. Wzory te pod względem precyzji konkurują, a w niektórych przypadkach nawet przewyższają współczesne techniki tatuowania.

Badane tatuaże najczęściej przedstawiają wzory geometryczne oraz zoomorficzne. Większość próbek przedstawiała tatuaże w postaci amorficznych plam z nieostrymi krawędziami. Natomiast cienkie linie widoczne były tylko na niektórych zmumifikowanych szczątkach.

Jak napisano w publikacji, linie o szerokości 0,1 do 0,2 mm odzwierciedlają fakt, że każda kropka tuszu była umieszczana ręcznie z dużą precyzją. Można przypuszczać, że w tej technice używano ostrzejszego narzędzia niż standardowa igła tatuażowa. Prawdopodobnie była to pojedyncza igła kaktusowa lub zaostrzona kość zwierzęca.

„Tatuaże to jedna z najbardziej skomplikowanych form sztuki odnalezionych w kulturze Chancay do tej pory, stanowiły one część kulturowego i estetycznego rdzenia tej kultury. Badanie pokazuje wyższy poziom złożoności artystycznej w prekolumbijskim Peru niż oczekiwano” – podkreśliła badaczka.

Ewelina Krajczyńska-Wujec (PAP)

Nauka w Polsce

ekr/ agt/