Od lat mówi się, że wyzwaniem dla nauki w Polsce jest "drenaż mózgów", czyli odpływ polskich naukowców z polskich do zagranicznych instytucji. Kiedy zaś badacze i badaczki poznają warunki pracy badawczej w innych krajach, często nie chcą już wracać do ojczyzny.

Dyrektor NCN prof. Krzysztof Jóźwiak w rozmowie z PAP pytany był o to, czy NCN może podjąć jakieś działania, by zapobiec "drenażowi mózgów". Odpowiedział, że to, co jedni nazywają "drenażem mózgów" - inni nazywają "pozyskiwaniem mózgów". "A w tym kontekście powinniśmy raczej mówić o 'mobilności mózgów'. Ona jest tu czymś kluczowym. To bardzo ważne, aby naukowcy mieli szerokie kontakty na świecie, współpracowali z osobami zajmującymi się podobnymi tematami, pracowali w różnych instytucjach, pomagali sobie i odwiedzali się w swoich ośrodkach. Od blisko 100 lat wiadomo, że to jeden z najlepszych modeli rozwoju naukowego" - opowiadał.

Według niego ważne jest stworzenie takich warunków, żeby Polska w tej "mobilności mózgów" stawała się atrakcyjnym miejscem do pracy - by naukowcy chcieli właśnie tu inwestować w rozwój swoich umiejętności i znajdowali tu miejsce, by realizować badania. "Jesteśmy na początku tej drogi, ale w tym właśnie chcę widzieć rolę NCN" - powiedział.

Czy jednak NCN chce do swoich grantów przyciągać coraz więcej naukowców z zagranicy, zabiegających o pracę w polskich instytucjach? Prof. Jóźwiak odpowiadał, że najbardziej zainteresowani grantami NCN są przede wszystkim polscy badacze, którzy wyjechali z Polski. NCN jest dla nich szansą na powrót do kraju i kontynuowanie tu swoich pomysłów badawczych.

Jeśli zaś chodzi o naukowców z zagranicy, którzy przyjeżdżają do kraju, to prof. Jóźwiak zwracał uwagę, że nie stanowią oni w polskiej nauce dużej grupy. "Zaledwie 3 proc. ogółu naukowców w Polsce to obcokrajowcy. Oni jednak są kierownikami 7 proc. grantów w NCN. To wskaźnik, który pokazuje, że do Polski trafiają z zagranicy wartościowi badacze, którzy są w stanie prowadzić dobre badania" - podkreślił.

Pytany o to, czy są jakieś strategiczne dziedziny, które NCN chce wspierać bardziej niż inne - odpowiedział, że o kierunku konkursów decyduje Rada NCN. Nowy skład Rady NCN, która ma wpływ na politykę konkursową NCN, poznamy w najbliższym czasie (w połowie grudnia kończy się kadencja 12 z 24 członków Rady; połowa członków Rady jest wymieniana co dwa lata). O składzie decyduje minister nauki. "Dotąd Rada stała na stanowisku, że NCN powinno finansować badania naukowe z każdego obszaru nauki, a jedynym kryterium finansowania jest wybór najlepszych projektów naukowych, które mogą mieć znaczenie dla rozwoju światowej nauki. Wygląda na to, że nie są planowane zmiany w tym kierunku" - powiedział.

Prof. Jóźwiak zastrzegł, iż NCN angażuje się - w partnerstwie z innymi europejskimi agencjami finansującymi badania - we wspólne projekty strategiczne dotyczące konkretnych obszarów nauki. Chodzi m.in. o technologie kwantowe czy projekty dotyczące nauk humanistycznych i społecznych. Od stycznia 2025 r. NCN oficjalnie zostanie np. koordynatorem partnerstwa europejskiego Social Transformations and Resilience (STR) - będzie jedyną instytucją z tej części Europy, która poprowadzi taką inicjatywę.

"Zadaniem NCN jest tworzenie zachęt, by naukowcy w instytucjach badawczych byli w międzynarodowym obiegu, prowadzili badania na najwyższym światowym poziomie. A przecież kraje, które inwestują w naukę - są liderami w innowacjach i w budowaniu gospodarki i społeczeństwa opartego na wiedzy" - powiedział.

"Rolą agencji jest finansowanie najlepszych badań naukowych, żeby budować nasz kapitał gospodarczy i społeczny" - dodał dyrektor.

Misją NCN jest też to, by Polska stała się krajem konkurencyjnym w kontekście mobilności naukowców. "Chcemy, żeby coraz więcej naukowców było przekonanych, że w polskich instytucjach można robić wartościowe badania naukowe - tak samo dobrze, jak w wielu innych krajach na świecie. Istnienie NCN jest temu celowi podporządkowane" - podsumował prof. Jóźwiak.(PAP)

Ludwika Tomala

lt/ zan/ bar/ mow/