"Nauka jest zbiorowym przedsięwzięciem, na które składają się badania naukowe – rozumiane jako systematyczne poszukiwanie wiedzy i zrozumienia poprzez zdobywanie informacji, namysł, obserwacje i eksperymenty – oraz kształcenie nowych pokoleń badaczek i badaczy. Bez względu na specyfikę metodologiczną poszczególnych dyscyplin nauki oraz warunki organizacyjne, w których prowadzone są badania naukowe i kształcenie, nauka może się rozwijać dzięki przywiązaniu badaczy i badaczek do takich etycznych ideałów i wartości jak poszanowanie godności człowieka, wolność, równość, uczciwość, prawdomówność, rzetelność, dotrzymywanie zobowiązań. Te ideały i wartości kształtują wybory przedmiotu badań, tworzenie hipotez i teorii, zbieranie danych i stosowanie metod badawczych. Przywiązanie ludzi nauki do etycznych ideałów i wartości nauki, a także oparte na nich rozwiązania organizacyjne i instytucjonalne chronią niezależność badaczek i badaczy przed naciskami ze strony fundatorów badań oraz ideologicznych, gospodarczych lub politycznych grup interesów" - podkreślono w kodeksie.

Autorzy dokumentu zaznaczyli, że zachowanie wysokich standardów w nauce i sprawiedliwa ocena osiągnięć naukowych mają zasadnicze znaczenie nie tylko dla integralności nauki, ale także dla jej społecznej wiarygodności i uznania. Dbałość o wiarygodność działań naukowych i ich rezultatów oraz nieuleganie naciskom służy zaufaniu społecznemu dla ludzi nauki, których podstawowym powołaniem jest poszukiwanie wiedzy i zrozumienia, stanowiących nadrzędną wskazówkę w podejmowaniu i prowadzeniu badań naukowych.

Kolejne rozdziały są poświęcone zagadnieniom związanym z wartościami i zasadami etycznymi pracy naukowej, dobrymi praktykami w badaniach naukowych, zarządzaniem danymi badawczymi czy problemowi nierzetelności w badaniach naukowych. Wśród zagadnień bardziej szczegółowych poruszono m.in. kwestię kształtowania młodej kadry i studentów, relacjom ze społeczeństwem, konfliktom interesów czy nierzetelności w badaniach.

Autorami kodeksu w nowym brzmieniu są członkowie Komisji do spraw Etyki w Nauce: prof. Paweł Łuków, prof. Osman Achmatowicz, prof. Andrzej Górski, ks. prof. Alfred Wierzbicki oraz współpracujący dr hab. Roman Sławeta.

Uwagi do planowanego dokumentu mogły zgłaszać m.in. szkoły wyższe, jednostki PAN, przewodniczący KRASP, Rady Głównej Instytutów Badawczych, RGNiSW, RDN, AMU i prezes Sieci Badawczej Łukasiewicz.

Komisja "uwzględniła oczekiwania środowisk naukowych dotyczące etycznych zasad zarządzania danymi badawczymi oraz używania rozwiązań wykorzystujących sztuczną inteligencję. Zmiany obejmują ponadto uzupełnienie postanowień dotyczących prowadzenia badań naukowych z udziałem człowieka oraz uściślenie postanowień dotyczących etycznych aspektów publikacji naukowych, relacji interpersonalnych w ośrodkach prowadzących badania i dydaktykę na poziomie szkół wyższych oraz konfliktów interesów. Poszerzono też część identyfikującą naruszenia etyczne w pracy naukowej" - czytamy w uzasadnienie do uchwały grudniowego Zgromadzenia Ogólnego PAN.

Dokument został zaktualizowany w związku z "nowymi warunkami prowadzenia badań naukowych i dydaktyki w szkołach wyższych, pojawieniem się nowych wyzwań etycznych związanych z zachodzącymi zmianami technologicznymi i społecznymi oraz wprowadzenie nowych regulacji międzynarodowych z zakresu etyki badań naukowych i rzetelności badawczej" - czytamy w uzasadnieniu.

Uchwałę dotyczącą Kodeksu Etyki Pracownika Naukowego przegłosowano na grudniowym posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego Polskiej Akademii Nauk. Pełną treść dokumentu można znaleźć na TEJ stronie.

Nauka w Polsce

zan/