Publikacja „Owady zapylające. Pszczoły Białegostoku”, autorstwa Anny Sobieraj-Betlińskiej z Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy i Agaty Kostro-Ambroziak z Wydziału Biologii Uniwersytetu w Białymstoku, została właśnie wydana w ramach projektu „Bioróżnorodność Miasta Białegostoku”.

Badaczki w rozmowie z Nauka w Polsce podkreśliły, że pszczoły są fascynujące pod wieloma względami. „Kiedy większość z nas wyobraża sobie pszczołę, na myśl przychodzi owłosiony owad w czarno-żółte paski. Jednak przy tak ogromnej różnorodności pszczół mogą one wyglądać bardzo różnie, czasem są nawet podobne do osy czy motyla” - opisuje Anna Sobieraj-Betlińska.

NIE TYLKO PSZCZOŁA MIODNA

Oprócz powszechnie znanej pszczoły miodnej, którą opiekują się pszczelarze, w Polsce występuje około 490 dziko żyjących gatunków pszczół, które nie dostarczają nam miodu, ale są niezmiernie ważne z uwagi na świadczenie usług zapylania roślin uprawowych i dziko rosnących – opowiada Anna Sobieraj-Betlińska.

Agata Kostro-Ambroziak dodaje, że najmniejsza na świecie pszczoła mierzy zaledwie 2 milimetry długości, podczas gdy największa jest około 21 razy większa.

Pszczoły różnią się pod względem funkcjonalnym. Z uwagi na sposób życia wyróżnia się pszczoły samotne (samotnice), społeczne i pasożytnicze. „Świat pszczół to nie tylko praca i współpraca – są tu też pszczele 'kukułki', a nawet zabójcy i gatunki stosujące niewolnictwo” - zaznaczają badaczki.

Ich zdaniem zadziwia też różnorodność gniazdowania i potrzeb pokarmowych. Większość dziko żyjących pszczół gniazduje w ziemi, a pozostałe zakładają gniazda w różnych strukturach ponad ziemią, np. w naturalnych zagłębieniach, łodygach roślin, drewnie lub pustych muszlach ślimaków. „Do budowy komórek larwalnych dla swojego potomstwa używają gliny, przeżutego materiału roślinnego, wyciętych krążków roślin czy płatków maku” - opisują badaczki.

Pszczoły różnią się także preferencjami pokarmowymi, np. gatunki polilektyczne zbierają pyłek z bardzo szerokiego spektrum niespokrewnionych gatunków roślin, a z kolei gatunki oligolektyczne specjalizują się w zbieraniu pyłku roślin z kilku blisko spokrewnionych ze sobą rodzajów lub gatunków.

Samice pszczół odbywają częste przeloty między swoim gniazdem a zasobami pokarmowymi. Większe pszczoły generalnie latają na dłuższe odległości niż mniejsze pszczoły. „Maksymalne odległości wykonanych lotów przez dziko żyjące pszczoły na poziomie gatunku potrafią wynosić około 1100-1400 m, ale okazuje się, że tylko pojedyncze samice pokonują tak duże odległości” - podają badaczki.

Większość samotnych pszczół ma niewielki zasięg żerowania – około 250 m. „Pszczoły o dużych rozmiarach ciała, tj. trzmiele są zdolne do poszukiwania pokarmu w promieniu ponad 1 km od gniazda, ale zazwyczaj pokonują znacznie krótsze odległości, tj. od 25 do 110 m” - zaznaczają badaczki.

Podkreślają, że zwiększenie odległości między gniazdem a miejscami pożytku dla danego gatunku skutkuje "zwiększonym wydatkiem energetycznym na poszukiwanie pokarmu, co prowadzi do zmniejszenia sukcesu reprodukcyjnego (mniej komórek w gnieździe i mniej potomstwa przypadającego na samicę)”.

Samice samotnych pszczół żyją zazwyczaj od czterech do sześciu tygodni. „Są wśród nich rekordzistki, jak porobnica wiosenna Anthophora plumipes, która żyje prawie dwa miesiące” - opowiada Anna Sobieraj-Betlińska. Dodaje, że w przypadku społecznych gatunków pszczół długość życia zależy od pełnionej roli – robotnice pszczoły miodnej żyją około czterech tygodni, królowa trzmieli rok, a królowa pszczoły miodnej do siedmiu lat. Z kolei trutnie (samce) pszczoły miodnej mogą żyć około trzech miesięcy.

NAJLEPSZE ZAPYLACZE NA ŚWIECIE

Pszczoły są najlepszymi zapylaczami na świecie, a trwająca miliony lat koewolucja z roślinami doprowadziła do zaskakujących przystosowań w ich budowie i zachowaniu. „Nie ma wątpliwości, że pszczoły pełnią rolę gatunków kluczowych w ekosystemie, a zapylanie roślin jest jedną z najbardziej zagrożonych usług ekosystemowych” - podkreślają badaczki. Zaznaczają, że pszczoły odgrywają priorytetową rolę w produkcji żywności, a także podtrzymaniu różnorodności dziko rosnących gatunków roślin.

Około 90 proc. światowych gatunków roślin jest zapylanych przez zwierzęta, a głównymi zwierzętami zapylającymi w większości ekosystemów są właśnie pszczoły, które uważane są za najważniejszą grupę owadów zapylających na świecie.

„To w kierunku dziko żyjących gatunków pszczół powinniśmy przede wszystkim kierować nasze działania, wspierając tę ważną dla nas grupę owadów” - zaznacza Agata Kostro-Ambroziak.

Więcej o pszczołach można dowiedzieć się z tej publikacji. 

Nauka w Polsce, Anna Mikołajczyk-Kłębek

amk/ bar/