Praludzie zawędrowali na tereny Polski już 800 tys. lat temu

"Myślę, że jest to ważne odkrycie - mówi PAP dr Jan Maciej Waga z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego. - Po pierwsze, na terenie Polski tak starych odkryć jeszcze nie było. Po drugie, znalezisko jest dobrze datowane. Narzędzia są często podobne do siebie, ale datowania geologiczne dały nam pełną świadomość, że są one aż tak stare. Zespół prof. Wójcika datował odkrycie dwoma metodami: metodą paleomagnetyczną i paleobotaniczną. Te dwie metody dały pewność, że te odkrycia mają więcej niż 800 tys. lat."

"Odkrycie świadczy o tym, że Homo erectus dotarł na teren południowej Polski, a więc przekroczył granicę Pirenejów, Alp i Karpatów. Wcześniej uważano, że człowieka tam nie było" - powiedział Waga.

"Ciekawe jest to, że Homo erectus w Polsce pojawił się w okresie stosunkowo chłodnym. To był krótki pobyt, Homo erectus się tutaj nie osiedlił, prawdopodobnie tylko penetrował przedpole Karpat" - zaznacza paleogeograf.

Teorię przebywania Homo erectusa na polskich terenach potwierdza dodatkowo bliskość licznych stanowisk w okolicach Brna, w których również znaleziono ślady homo erectusa. Są to ślady z podobnego okresu. Jak twierdzi Waga, znaleziono tam podobnie skonstruowane narzędzia. "Sądzimy, że to są ci sami niemal ludzie. Jednak w okolicach Brna stanowiska są bardziej rozbudowane. Tam było cieplej, do Polski Homo erectus robił tylko wycieczki" - mówi Waga.

Zdaniem paleogeografa, by pokonać dystans między Brnem w Czechach, a polskimi Kończynami, Homo erectusowi wystarczyłoby 10 dni. "Trudno określić, co było głównym powodem tych wędrówek. Być może były to wycieczki po surowce czy za zwierzętami, ale mamy dowód, że osobniki te były bardzo mobilne."

Analiza geologiczna stanowiska dowiodła, że narzędzia znajdowały się w warstwie piasków rzecznych leżących nieco poniżej tzw. linii Matuyama-Bruhnes, datowanej na 778 tys. lat. Linia Matuyama-Bruhnes jest świadectwem zmiany biegunów ziemskiego pola magnetycznego. Zjawisko bowiem to pozostawiło swój ślad w skałach. Przy okazji linia Matuyama-Bruhnes stała się wygodnym wskaźnikiem do datowania tak starych zabytków archeologicznych, jak te odkryte w Kończycach.

Polscy naukowcy pod kierunkiem archeologa dr. Eugeniusza Foltyna i paleogeografa dr. Jana Macieja Wagi z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego dokonali odkrycia zespołu narzędzi otoczakowych. Archeolodzy nazywają je nacinakami jednostronnymi i nacinakami dwustronnymi.

Na szczególną uwagę zasługuje jedno z narzędzi. Jak piszą naukowcy, wykonane zostało na dużym, ponad 12 centymetrowym odłupku krzemienym, albo przepołowionym otoczaku. Jego kształt świetnie pasuje do prawej dłoni, a ciężar, 744 g jest odpowiednio dobrany do skutecznego wykonywania pracy. Zdaniem badaczy, dowodzi to bardzo dobrej znajomości zasad ergonomii przez jego wytwórcę.

Narzędzie to mogło pełnić wiele funkcji: służyć do rozłupywania kości ostrym, spiczastym końcem, rąbania mięsa podłużną krawędzią tnącą, służyć jako nóż, a nawet jako zgrzebło. Tego typu wielofunkcyjne narzędzia naukowcy porównują niekiedy do szwajcarskich scyzoryków epoki paleolitu.

Właścicielem narzędzi z Kończyc był Homo erectus, który jako pierwszy gatunek ludzki wyszedł z Afryki. W Gruzji znaleziono szczątki Homo erectus, zwanego przez niektórych Homo georgicus, sprzed 1,6 mln lat. W innych częściach Europy najstarsze ślady Homo erectus datowane są na około milion lat temu. Na północ od Alp znanych jest nie więcej niż 20 stanowisk starszych od granicy Matuyama-Bruhnes, czyli ok. 778 tys. lat. W pobliżu Kończyc Wielkich stanowiska o podobnej chronologii znajdują się na Morawach i w Niemczech.

Czaszka Homo erectus wykazuje wiele cech archaicznych w budowie anatomicznej, kojarzących się z wczesną fazą ewolucji człowiekowatych, natomiast reszta szkieletu nie różniła się zbytnio od szkieletu człowieka współczesnego.

Wiadomo, że Homo erectus umiał posługiwać się ogniem, miał rozwinięte umiejętności łowieckie, posiadał coś w rodzaju "bazy domowej". Jego rozwój charakteryzował się przedłużonym dzieciństwem. Zęby trzonowe u dzieci wyrastały w wieku 4,6 lat. Dla porównania, u ludzi wyrastają w wieku 5,9 lat, natomiast u szympansów w wieku 3 lat. Tym samym wzorzec rozwoju osobniczego Homo erectus, a przez to średnia długość życia, zbliżały się do dzisiejszego wzorca u człowieka.

Na ziemiach polskich ślady obozowania Homo erectus odkryto dotychczas m.in. w jaskini Biśnik. Datowane zostały na ok. 500 tys. lat.

PAP - Nauka w Polsce, Krzysztof Łapiński