Badania były realizowane w ramach trzyletniego programu badawczego "Krajobraz wczesnośredniowiecznego osadnictwa Prus. Ekologia kompleksu osadniczego w Poganowie, stan. IV", finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Koordynatorem przedsięwzięcia jest Mariusz Wyczółkowski przy współudziale Izabeli Mellin-Wyczółkowskiej.

Oprócz badań wykopaliskowych wykonywane są liczne analizy paleobotaniczne, archeozoologiczne i geomorfologiczno-sedymentologiczne.

"Głównym celem tego programu jest rozpoznanie i zbadanie przyrodniczych uwarunkowań osadnictwa na ziemiach zamieszkałych we wczesnym średniowieczu przez Prusów oraz zmian związanych z osadnictwem zachodzących w środowisku" – wyjaśnia Mariusz Wyczółkowski.

Efektem końcowym prac specjalistycznych będzie model środowiskowych uwarunkowań osadnictwa wczesnośredniowiecznych Prusów. Wykonana zostanie też rekonstrukcja krajobrazu archeologicznego wraz ze zmianami związanymi z procesami osadniczymi w rejonie Poganowa.

"Zakładamy, że wyniki badań naszego zespołu będą stanowiły punkt odniesienia przy badaniu podobnych wczesnośredniowiecznych struktur osadniczych oraz przyczynią się do reinterpretacji dotychczas zgłaszanych hipotez naukowych" – uważa naukowiec.

W minionym sezonie archeolodzy przeprowadzili badania wykopaliskowe w obrębie grodziska w Poganowie. Ich celem było rozpoznanie zasięgu, jak i datowanie założenia. Badacze wyróżnili kilka faz związanych z budową kolejnych umocnień. Okazało się, że grodzisko było chronione wałami z gliny i żwiru usypanymi na kamiennej konstrukcji. Pierwszą fazę, jak przypuszczają archeolodzy, zakończył pożar drewnianych konstrukcji.

"Ustalenie datowania tego wydarzenia, niezwykle pomocne do określenia chronologii kolejnych faz budowy umocnień, możliwe będzie dzięki datowaniu radiowęglowemu 14C pobranych próbek spalenizny" – mówi Wyczółkowski.

Na majdanie grodziska odkryto pozostałości osady ludności kultury kurhanów zachodniobałtyjskich. Na podstawie analizy znalezionych fragmentów naczyń ceramicznych archeolodzy datowali ją na III-I wiek przed p.n.e. Z tego okresu pochodzi niewielka jama wstępnie interpretowana jako depozyt wotywny - wewnątrz znaleziono fragmenty naczynia kulistodennego, przęślik i miniaturowe naczynko kulistodenne. Na grodzisku znaleziono także ślady osadnictwa ze schyłku okresu wędrówek ludów lub z początku wczesnego średniowiecza (VII-IX w.).

"Najciekawszym odkryciem z drugiej fazy użytkowania grodziska była antropomorficzna rzeźba kamienna nie przypominająca dotychczas znanych egzemplarzy z terenu Prus, będących kamiennymi monolitami z przedstawieniami męskimi. Rzeźba znaleziona na grodzisku składa się z dwóch elementów wykonanych z tego samego rodzaju kamienia – czerwono-brunatnego granitu rapakiwi. Kamienna +głowa+ rzeźby, z zaznaczonymi rysami twarzy i podbródkiem, osadzona była prawdopodobnie na większym kamieniu, który pełnił funkcję +tułowia+ postaci" – opisuje archeolog.

Jest to drugi tego typu obiekt z terenu dawnych ziem pruskich, który został znaleziony w czasie planowych badań archeologicznych. Pierwszy odkryto kilka lat temu również na terenie Poganowa, kilkadziesiąt metrów na północ od grodziska, gdzie zidentyfikowano liczne pozostałości ofiar składanych głównie z koni.

Analizy specjalistyczne – paleobotaniczne, wykonane przez prof. Mirosławę Kupryjanowicz i mgr Martę Szal z Uniwersytetu w Białymstoku, oraz geologiczno-sedymentologiczne, wykonane przez dr hab. Ewę Smolską i dr. Piotra Szwarczewskiego z Uniwersytetu Warszawskiego, potwierdziły archeologiczne obserwacje dotyczące etapów zasiedlenia grodziska oraz budowy i destrukcji kolejnych nasypów kamienno-ziemnych na stokach wzgórza.

Na podstawie analizy zawartości pyłków roślin w jednym z pobranych rdzeni, wydzielono lokalne poziomy palinologiczne i zrekonstruowano zmiany zachodzące w szacie roślinnej w okolicy grodziska. Najstarszy poziom pyłkowy, w którym można zaobserwować zmiany w środowisku spowodowane działalnością ludzi, oszacowano z pomocą metody radiowęglowej (14C/AMS) na ok. 190 lat p.ne. – 46 lat n.e. Badacze wstępnie korelują go z pierwszą fazą zasiedlenia grodziska w Poganowie.

W ramach programu badawczego obserwacje lokalnych zmian zachodzących w środowisku porównywane będą ze zmianami obserwowanymi w całym regionie. W przyszłości naukowcy zestawią dane palinologiczne z rejonu Poganowa z wynikami analizy pyłkowej osadów pobranych z jezior Salęt Wielki, Salęt Mały i jeziora Ruskowiejskiego.

Badania w rejonie tych jezior wykonywane są w ramach odrębnego projektu badawczego kierowanego przez Martę Szal - "Naturalne i antropogeniczne zmiany środowiska przyrodniczego rejonu jeziora Salęt (Pojezierze Mrągowskie) w środkowym i młodszym holocenie", finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.

Wstępne wyniki prowadzonych badań w rejonie Poganowa zostaną udostępnione w artykułach, które ukażą się w materiałach z konferencji "Grodziska Warmii i Mazur: stan wiedzy i perspektywy badawcze" oraz w Monografii Sesji Terenowych 56. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego.

PAP - Nauka w Polsce

szz/ agt/