"Początki wszystkich etapów działań Kopernika można dostrzec już w latach jego studiów” - pisze prof. dr hab. Marian Chachaj, który za namową prof. dr. hab. Krzysztofa Mikulskiego, dyrektora Centrum Badań Kopernikańskich UMK odważył się spróbować uzupełnić brak w historiografii i podjął się przedstawienia w odrębnym tekście studenckich czasów Kopernika.

Autor odtworzył przede wszystkim środowisko, w którym przebywał Kopernik, uwagę poświęcił miejscom, w których przebywał, ludziom, z którymi się spotykał, lub mógł spotkać, oraz książkom, które w tym czasie nabył bądź czytał. Dzięki temu, zagłębiając się w lekturę, można poczuć się, jakby szło się śladami młodego Kopernika, towarzysząc mu niejako w studenckich czasach, wykładach i podróżach. Autor nie omieszkał nawet podać drogi, którą musiał przemierzyć młody Kopernik, jadąc na studia do Włoch.

Ale zanim pojechał do Włoch, rozpoczął studia w Krakowie jako 19-letni młodzieniec razem z bratem. Wysłał ich na nie wuj: biskup Łukasz Watzenrod. Autor zastanawia się, czemu tak późno i spekuluje, że powodem mógł być konflikt biskupa z królem Kaźmierzem Jagiellończykiem albo kłopoty finansowe biskupa Watzendrodego.

W czasach pobytu Koperników (Mikołaja i jego brata) – jak czytamy w książce - „Uniwersytet Krakowski szczycił się wysokim poziomem nauczania i sławnymi profesorami”. Autor obszernie przedstawił sytuację naukową Uniwersytetu Krakowskiego, próbując ustalić nazwiska wykładowców i ich ewentualny wpływ na młodego Kopernika. Starał się także wskazać lektury, z których mógł korzystać Kopernik w Krakowie.

Jak pisał o ówczesnym Krakowie kronikarz Eneasz Sylwiusz Piccolomini (od 1458 r. znany jako papież Pius II) w kronice wydanej w 1493 r., najbardziej na uniwersytecie, na którym studiował młody Kopernik rozwijała się nauka astronomii. Badacze podkreślają wpływ i znaczenie Uniwersytetu Krakowskiego na rozwój Kopernika i możliwość późniejszego studiowania we Włoszech. „Początki wszystkich etapów działań Kopernika można dostrzec już w latach jego studiów, w Krakowie zdobył Kopernik wiedzę z logiki, filozofii przyrody, matematyki i podstaw astronomii” - podsumowuje autor książki. Jego zdaniem chociaż „nie mógł wprawdzie wynieść stąd idei heliocentryzmu, bo ten problem na ówczesnych wykładach, w toczonych dyskusjach, ani komentarzach do tekstów starożytnych się nie pojawił”, to „ważny był jednak klimat intelektualny, idący w parze z wysokim poziomem nauczania nauk przyrodniczych i filozofii, który skłaniał do refleksji i prowadzenia własnych poszukiwań”.

Do Bolonii Mikołaj Kopernik przybył w 1496 r, aby studiować prawo kanoniczne. Odbył podróż – jak przypuszczają niektórzy badacze – w towarzystwie Jerzego Prangego, sekretarza biskupa Watzenrodego, jego wuja, który zresztą sam studiował wcześniej na Uniwersytecie Bolońskim.

Autor obszernie opisuje, jak wówczas wyglądało studiowanie w Bolonii, ilu profesorów wykładało i na jakie wykłady mógł uczęszczać Kopernik, kogo mógł poznać i spotkać w Bolonii np. spośród przybyszy z Polski oraz jacy profesorowie z Polski wykładali w tamtym okresie.

W 1500 roku jubileuszowym Kopernik udał się do Rzymu. Natomiast w 1501 r. trafił do Padwy. „W czasach Kopernika niewątpliwie imponowały swoim wyglądem kościoły, wystarczy tu wymienić: romańskie (Santa Sofia, katedra Santa Maria Assunta i baptysterium; San Nicolo), romańsko-gotyckie (augustiański Santi Filippe e Giacomo; bazylika San Antonio) czy romańsko gotycką kaplicę Scrovegni z freskami Giotta” - pisze o Padwie autor.

Szerzej przedstawia dyskutowane w historiografii kwestie podwójnego doktoratu z filozofii i medycyny, rzekomo zdobytego przez Kopernika w Padwie: „Kopernik nie mógł doktoryzować się z medycyny, ponieważ nie ma w jego życiorysie aż kilkuletniej luki na odbycie studiów medycznych” - zauważył. Chociaż, jak dalej zaznaczył, „Kopernik nie uzyskał wprawdzie w Padwie doktoratu z medycyny, ale musiał wnieść z wysłuchanych tam wykładów niezłą wiedzę, skoro w styczniu 1507 r. kapituła warmińska wyraziła zgodę, aby znajdując się w Lidzbarku Warmińskim, u boku wuja, biskupa Watzendrodego, czuwał nad jego zdrowiem”.

Kopernik, prawdopodobnie zdając sobie sprawę z tego, że w ciągu dwóch lat nie uzyska doktoratu z medycyny, powrócił do studiów prawniczych, i to jedynie z prawa kanonicznego, które uwieńczył zdobyciem doktoratu w Ferrarze. „Uzyskał doktorat prawa kanonicznego w wieku 30 lat” - podaje w książce prof. Chachaj.

W czasie studiów w Bolonii, Padwie i Ferrarze, „Kopernik pogłębiał znajomość łaciny i filozofii, zapoznał się z techniką prowadzenia obserwacji astronomicznych, rozpoczął naukę greki, zdobył wiedzę z zakresu prawa rzymskiego i kanonicznego, wieńcząc ją uzyskaniem doktoratu w Ferrarze”.

Prof. Chachaj, cytując włoskiego historyka filozofii i kultury Cesare Vasoli, podkreśla, że „Kopernik z Włoch wyniósł nowe spojrzenie filozoficzne i krytyczne podejście do nauki przyszłej i obecnej”. Teoria heliocentryczna została opracowana przez Kopernika dopiero po powrocie z zagranicy.

Książka została napisana z punktu widzenia historyka kultury, ale wykorzystano w niej także teksty opublikowane przez przedstawicieli innych dziedzin wiedzy. Autor książki prof. dr hab. Marian Chachaj to emerytowany, wieloletni pracownik Instytutu Historii Uniwersytetu Marii Curie Składkowskiej (UMSC) w Lublinie. Zajmuje się badawczo kulturą staropolską, wykształceniem krajowym i zagranicznym różnych warstw społecznych, wpływem edukacji uniwersyteckiej na awans społeczny oraz polsko-włoskimi związkami kulturalnymi. Jest autorem ponad stu publikacji, w tym książek: "Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku" (Lublin 1995), "Związki kulturalne Sieny i Polski do końca XVIII wieku" (Lublin 1998).

Książka „Mikołaj Kopernik. Czasy studenckie. Kraków, Bolonia, Rzym, Padwa i Ferrara (1491-1503). Miejsca - ludzie - książki" została wydana przez Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w Roku Kopernikańskim - 2023, w którym przypada 550. rocznica urodzin wielkiego astronoma. Całość rozważań w książce oparta jest na analizie źródeł i krytycznym wykorzystaniu wielojęzycznych opracowań.

Anna Mikołajczyk-Kłębek