Bez prowadzenia wykopalisk naukowcy pozyskali mnóstwo nieznanych do tej pory informacji na temat Sopary - starożytnego portu w obrębie współczesnych miast Nalla Sopara, Gas i Nirmal, położonych kilkadziesiąt kilometrów na północ od Mumbaju. Dowiedzieli się też, dlaczego port opustoszał w III w. n.e.

“Starożytna Sopara była jednym z miast portowych aktywnie uczestniczących w handlu prowadzonym w zachodniej części Oceanu Indyjskiego, który łączył świat śródziemnomorski z Indiami i Zatoką Perską od początków naszej ery” - powiedziała Nauce w Polsce kierowniczka badań ze strony polskiej dr Emilia Smagur z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW. Szefem badań po stronie hinduskiej był dr Riza Abbas z Indyjskiej Fundacji Badań Numizmatycznych, Historycznych i Kulturowych (INHCRF).

Były to pierwsze badania archeologiczne w Indiach, w których współkierującym była badaczka z Polski.

Zastosowano szerokie spektrum metod badawczych. Do tej pory miejsce to było badane wyłącznie sporadycznie i wyrywkowo. Dzięki dronowi powstał numeryczny model terenu (NMT), czyli trójwymiarowe odwzorowania powierzchni pozostałości starożytnego miasta. Archeolodzy wykonali też systematyczne badania powierzchniowe, również z wykorzystaniem detektora metalu, ale też odwierty.

Analiza odwiertów umożliwiła również wyjaśnienie zagadki opuszczenia portu w III w. n.e. “Było to powolne zamulanie się dróg wodnych łączących Soparę z Oceanem Indyjskim” - uważa dr Smagur.

Próbki gleby trafiły do dalszych badań do Phytolith Research Centre w Pune, w celu odtworzenia na ich podstawie paleośrodowiska i paleogeografii starożytnej Sopary.

Badania pozwoliły naukowcom określić dokładnie zasięg miasta portowego. Wiadomo, że zajmowało powierzchnię ok. 1 km 2 - przekazała Smagur. Wytypowano również prawdopodobną lokalizację zatoki portowej. Budynki wznoszono z wypalonej cegły glinianej, jednak dokładne informacje na temat rozplanowania miasta i wielkości budynków będą możliwe po wykonaniu kolejnych badań.

“To były pierwsze systematyczne badania Sopary. Przyczyniły się do lepszego zrozumienia tego miasta portowego. Planujemy przeprowadzenie wykopalisk” - powiedziała archeolożka. Badania odbyły się w 2020 r. Jednak z powodu pandemii koronawirusa wykonanie analiz specjalistycznych opóźniło się i dopiero teraz badacze byli w stanie podsumować projekt.

Port Sopara jest wymieniony w starożytnych źródłach, m.in. w “Periplusie Morza Erytrejskiego” czy “Geografii” Ptolemeusza. W źródłach indyjskich pojawia się jako ważny ośrodek buddyjski, bramijski i dźinijski, a także jako bogate miasto i emporium Aparanty, regionu, który rozwijał się intensywnie w czasie panowania dynastii Satawahanów. Jest to również jedyny indyjski port, w którym znaleziono edykty Aśoki, świadczące o tym, że miasto to było ważnym ośrodkiem również we wcześniejszym okresie.

Kolejne okresy rozkwitu portu w Soparze przypadają na czas pomiędzy VI a XIII wiekiem, kiedy wzmianki o niej pojawiają się u arabskich podróżników, a także na okres portugalski.

Polacy planują wykopaliska również w innym starożytnym indyjskim porcie - położonym dalej na południe w Indiach. Pod koniec maja dr Marek Woźniak z Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN zapowiedział, że planuje rozpoczęcie wykopalisk w porcie Muziris w 2024 r. Był to starożytny międzykontynentalny port przeładunkowy, z którego wysyłano statkami produkty do Europy przez m.in. Egipt już - jak twierdzi dr Woźniak - ponad 2 tys. lat temu. Relikty tego miasta znajdują się pod współczesną wsią Pattanam.(PAP)

Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

szz/ bar/