Podstawowym celem programu Gaia jest wykonanie dokładnej mapy Drogi Mlecznej, aby poznać jej strukturę i zrekonstruować ewolucję, trwającą miliardy lat.

Gaia Vari jest projektem citizen science (badań społecznościowych), w którym pasjonaci kosmosu będą mogli samodzielnie pracować na danych dostępnych dotychczas jedynie dla profesjonalnych astronomów. Uczestnicy projektu wesprą naukowców przy klasyfikacji gwiazd zmiennych z Drogi Mlecznej. Sonda Gaia bada ją, znajdując się 1,5 mln km od Ziemi.

Jak mówił na głównej scenie Śląskiego Festiwalu Nauki prof. Laurent Eyer z obserwatorium w Genewie, który odpowiada za grupę naukowców klasyfikujących gwiazdy zmienne, Gaia jest jednym z najważniejszych projektów Europejskiej Agencji Kosmicznej.

„Gaia to niesamowity sukces. Projekt ma na celu odkrywanie formowania się naszej galaktyki, odkrywanie egzoplanet i czarnych dziur, a także odkrywanie formowania się kryształów wewnątrz gwiazd nazywanych białymi karłami” – przypomniał naukowiec.

„Dane z Gai są używane wszędzie, projekt bije wszystkie rekordy cytowalności” – podkreślił Eyer przytaczając informację szwajcarskiego astrofizyka Thomasa Zurbuchena, że w zeszłym roku liczna publikacji bazujących na danych z Gai była większa, niż wykorzystujących dane z teleskopu Hubble’a.

„Gaia nie tylko daje zdjęcia, ale również dokonuje pomiarów. Jest to najbardziej ambitny projekt; potrafi wykonać setki tysięcy operacji w zakresie fal widzialnych, jest w stanie obserwować asteroidy, gwiazdy, galaktyki, kwazary, dokonując pomiarów w okresach dziesięcioletnich, sporządzając trójwymiarową mapę, uwzględniającą ruch tych ciał niebieskich” – wskazał Eyer.

„Największym wyzwaniem jest ilość danych, z jakimi mamy do czynienia. Mówimy o tysiącu terabajtów danych. Ich przetwarzaniem zajmuje się ok. 450 naukowców z Unii Europejskiej” - mówił. „W 2022 r. skatalogowaliśmy 10,5 mln danych nt. obiektów w Drodze Mlecznej. Używamy w tym celi sztucznej inteligencji: systemów eksperckich, a także uczenia maszynowego” – dodał.

Wyjaśnił, że ostatecznym celem programu Gaia jest zaproszenie obywateli członków Wspólnoty do uczestniczenia w tym projekcie. „Nic nie jest w stanie zastąpić ludzkiego oka i mózgu, jeśli chodzi o przedsięwzięcie analizy takich danych” – ocenił Eyer.

We współpracę przy projekcie Gaia Vari, zakładającym wykorzystanie społeczności pasjonatów do analizy danych z Gai, zaangażowane są: ESA, spółki Sednai utworzona w Uniwersytecie Genewskim i Science Now oraz najpopularniejsza na świecie platforma gromadząca projekty badań społecznościowych z różnych dziedzin nauki – Zooniverse.

Rezultatem projektu ma być niezwykle dokładny katalog gwiazd zmiennych, opisanych dodatkowo w szeregu publikacji naukowych, których współautorami będą uczestnicy Gaia Vari. Ich odkrycia powinny przyczynić się do lepszego zrozumienia życia gwiazd i być może pomogą w rozwiązaniu zagadki brakujących (niepoznanych dotąd) czarnych dziur.

Krzysztof Nienartowicz z Gaia Data Processing Centre w Genewie, m.in. zasygnalizował kilka faz projektu. W pierwszej z nich chodzi o zebranie jak największej liczby uczestników projektu Gaia Vari, dzięki których pomocy powstaną nowe zbiory uczące, umożliwiające budowę lepszych, niż dotąd modeli.

Prof. Lech Mankiewicz z Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, który opowiadał o historii projektów citizen science, zwrócił uwagę, że wiele z nich było tłumaczonych na język polski i zaangażowało wiele osób z Polski. „Dzisiaj celebrujemy otwarcie projektu, do którego powstania przyczynili się Polacy i oferuje państwu wgląd w najlepsze na świecie dane tego rodzaju” – podkreślił.

„Te dane po raz pierwszy, tu, na tym festiwalu po raz pierwszy zostają otwarte. Nieznane wciąga. Ciekawość, co jest tam, za rogiem, gdzie nas nie ma, ma olbrzymią siłę sprawczą. (…) Bardzo państwu życzę, żeby ten projekt wciągnął państwa i uczynił z państwa prawdziwych odkrywców” – dodał prof. Mankiewicz.

Światową inaugurację projektu, założoną na 4 grudnia br., wpisano w pierwszy dzień Śląskiego Festiwalu Nauki w Katowicach – jednego z największych w Europie wydarzeń popularyzujących naukę. Strona projektu to gaiavari.space.(PAP)

autor: Mateusz Babak

mtb/ pat/