"Dokumenty dowodzą, że pomiary i obserwacje meteorologiczne w Białymstoku prowadzone były już od 1808 roku. To o blisko 70 lat wcześniej, niż do tej pory szacowano" - poinformowała PAP rzeczniczka Uniwersytetu w Białymstoku (UwB) Katarzyna Dziedzik.

Prof. Górniak dokumenty "Wyciąg z Postrzegań Meteorologicznych przy Gymnazyum Białostockiem" znalazł w zasobach Litewskiego Centralnego Archiwum Państwowego, a na ich trop naprowadziły naukowca notatki innego badacza Ananiasza Rojeckiego, który miał opisywać, że widział raporty meteorologiczne z Białegostoku z lat 20. i 30 XIX wieku.

Górniak zauważył, że w tamtym czasie, a nawet wcześniej pomiary były prowadzone w wielu miastach, a koordynowały i opracowywały je ośrodki akademickie. Jak wyjaśnił, znane są raporty z takich miast jak Warszawa, Kraków czy Gdańsk, ale o pomiarach z tego okresu w Białymstoku praktycznie nic nie było wiadomo. Znane były jedynie szczątkowe informacje, zaś szczegółowe raporty były publikowane dopiero od lat 70-80 XIX wieku.

Badacz zaznaczył, że nawet na stronie internetowej IMGW można przeczytać, że pierwszy posterunek meteorologiczny w Białymstoku zaczął działać w 1881 roku. Stąd - jak przyznał - gdy natrafił na notatkę prof. Rojeckiego, chciał dotrzeć do dokumentów. Natrafił na nie w litewskich archiwach.

Górniak powiedział, że w XIX wieku Białystok będąc pod zaborem rosyjskim przynależał do ustanowionego przez carską administrację Wieleńskiego Okręgu Naukowego, który obejmował obszar od Kłajpedy na północy, po Mińsk na wschodzie i Białystok na południowym zachodzie. Badacz mówił, że jego centrum był Uniwersytet Wileński, do którego trafiały raporty meteorologiczne z ok. 40-50 stacji w tym okręgu.

"To dużo, zważywszy na fakt, że na pozostałym obszarze imperium rosyjskiego było ich wówczas ok. 17. Zatem to były obserwacje intensywne, a dyrektorzy gimnazjów byli zobowiązani do wysyłania do Wilna sprawozdań. Tam też pracowała specjalna profesorska komisja, która się nimi zajmowała" – powiedział prof. Górniak.

W litewskich archiwach badacz znalazł oryginalne raporty meteorologiczne z Białegostoku, z początku XIX wieku. Wynika z nich - jak podaje uczelnia - że stacja pomiarowa działała w gimnazjum, które mieściło się przy skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Warszawskiej i Pałacowej. Za pomiary odpowiadali nauczyciele fizyki, ale prowadzili je wspólnie z uczniami.

Górniak wymienił, że raporty, których część jest w języku polskim, a część w rosyjskim, podają średnie miesięczne wartości temperatury, ciśnienia, a także liczby dotyczące dni pogodnych czy burz, podany jest też kierunek wiatru. Dodał, że szczegółowe dane liczbowe dotyczą okresu 1826-1834, ale można też znaleźć podsumowania i charakterystykę pogody we wcześniejszych latach. Można się dowiedzieć np. że w 1808 roku zima była "łagodna", a wiosna "ciepła", odnotowano też suszę.

Dodał, że w raportach obok danych dotyczących pogody, są również informacje o nadzwyczajnych wydarzeniach i zjawiskach, jak np. uderzenie meteorytu w podbiałostockich Fastach w 1827 roku, epidemia cholery czy plaga szarańczy.

"Zakres zbieranych danych świadczy o świadomości ścisłego związku elementów klimatu z innymi aspektami życia, zwłaszcza rolnictwem, zdrowiem" - powiedział badacz.

Górniak poczynił już pierwsze analizy odnalezionych archiwaliów. "Przeanalizowałem średnie dobowe i miesięczne z ostatnich 30 lat w Białymstoku, na podstawie współczesnych pomiarów. Porównam też obserwacje z godzin, w których pomiary były prowadzone dwa wieku temu. I wtedy zobaczymy, jakie są dokładne różnice. Ale już po wstępnych obliczeniach mogę powiedzieć, że w okresie zimowym różnice nie są istotne – to ok. pół stopnia w temperaturach średnich. Natomiast w lecie różnice temperatur sięgają nawet 3-4 stopni. Teraz jest cieplej" - powiedział profesor.

Badacz chce podjąć próbę dotarcia do analogicznych materiałów archiwalnych z Grodna i Świsłoczy (obecnie Białoruś). W ocenie Górniaka dopiero analiza takich danych, z nieco większego obszaru, pozwoli powiedzieć więcej o warunkach klimatycznych, jakie panowały na tym terenie dwa wieki temu. (PAP)

autorka: Sylwia Wieczeryńska

swi/ ekr/