Nauka dla Społeczeństwa

29.03.2024
PL EN
26.04.2022 aktualizacja 26.04.2022

Mózg bez płci, ale zdolny do zmian w następstwie przeżyć

„Ludzie i ich mózgi składają się z niepowtarzalnej mozaiki cech 'kobiecych' i 'męskich'"- dowodzi Daphna Joel w książce "Historia przekręconych faktów. Płeć i mózg". Jej zdaniem przedstawiane przez wieki dowody na różnice dot. mózgu kobiety i mężczyzny miały jedynie usprawiedliwić nierówności społeczne.

Daphna Joel jest profesorką psychologii i neurobiologii na Uniwersytecie w Tel Awiwie. Doświadczenie neurobiologiczne połączyła z zainteresowaniem naukami o płci. Jej badania, w których neguje istnienie „mózgu męskiego” i „mózgu kobiecego”, uważane są przez niektórych za rewolucyjne dla sposobu myślenia o płci biologicznej, płci kulturowo-społecznej oraz mózgu.

W książce "Historia przekręconych faktów. Płeć i mózg", napisanej wraz z dziennikarką Luba Vikhanski, naukowczyni przekonuje, że nie ma dwóch typów mózgu „kobiecego” i „męskiego”.

I już na początku książki zastanawia się, dlaczego od XVIII wieku nauka próbuje udowodnić różnice między mózgiem kobiet i mężczyzn. 

„Niepokojące jest to, że różnice płciowe nadal wykorzystuje się do uzasadnienia nierówności” - piszą autorki. Ich zdaniem aż do XX wieku mówi się o różnicach płciowych w mózgu jako o „dowodzie na niższą pozycję kobiet”.

Dywagują one, że być może różnicom w mózgach kobiet i mężczyzn poświęca się tak dużo uwagi (zarówno w prasie naukowej, jak i popularnonaukowej), gdyż „pisanie o różnicach jest dużo ciekawsze niż informowanie, że nie znaleziono żadnych”.

W książce opisano wiele ciekawych badań, m.in. dotyczących budowy mózgu i jego cech. Autorki piszą, że mózgi noworodków płci męskiej i żeńskiej nieomal się nie różnią - z wyjątkiem całkowitego ich rozmiaru. U nowo narodzonych chłopców mózgi są średnio większe o ok. 6 procent. (Choć dla niektórych również ta informacja może być dowodem na chęć podkreślania różnic).

Rozbieżności płciowe w mózgu pojawiają się dopiero w późniejszym okresie. Zdaniem Joel mogą one odzwierciedlać - przynajmniej częściowo - różnice między doświadczeniami kobiet i mężczyzn w ciągu życia.

Jak pisze, trudno jest stwierdzić, czy różnica między kobietami i mężczyznami, jeśli chodzi o cechy mózgu, zdolności poznawcze czy zachowanie, jest wrodzona (wstępnie zaprogramowana), czy raczej wynika z doświadczeń i wpływów zewnętrznych. Może wpływ na kształtowanie mózgu ma proces wychowawczy i socjalizacja - inne, jeśli chodzi o chłopców, a inne w przypadku dziewczynek?

Sporo miejsca autorki książki „Płeć i mózg” poświęcają neuroplastyczności mózgu, czyli jego zdolności do zmian w następstwie przeżyć. Czytelnik znajdzie też sporo informacji o badaniach wpływu stresu na mózg. Opisany jest np. eksperyment, dokonany na szczurach laboratoryjnych przez Tracey Shors i jej zespół z Rutgers Uniwersity - który pokazał, że nawet krótkotrwałe poddanie silnie stresującym zdarzeniom może zmienić "formę" pewnych cech mózgu z męskiej na żeńską lub z żeńskiej na męską.

Zdaniem Joel "prawdziwą naturą mózgu jest to, że jego forma jest bardzo zmienna – a zmienność ta wynika ze współdziałania wielu czynników, w tym płci".

"Historia przekręconych faktów. Płeć i mózg" to lektura dla osób zainteresowanych badaniami naukowymi w obszarze mózgu oraz tematyką płci kulturowo-społecznej. Zdaniem autorki „płeć kulturowo-społeczna to więzienie, w którym przebywamy. Dzieli świat na rzeczy dla kobiet i mężczyzn. Jeśli chcemy czegoś, co nie jest po „naszej” stronie, to społeczeństwo wymierza nam karę”. Jej wizja świata to brak płci kulturowo-społecznej, a jedynie płeć biologiczna.

"Historia przekręconych faktów. Płeć i mózg" ukazała się nakładem Wydawnictwa W.A.B.

Anna Mikołajczyk-Kłębek

Zapisz się na newsletter
Copyright © Fundacja PAP 2024