Prezydent Andrzej Duda skierował do Sejmu projekt ustawy o Akademii Kopernikańskiej 2 marca br. Nowa instytucja ma służyć wzmocnieniu polskiej kadry akademickiej i zwiększać jej konkurencyjność. Akademia Kopernikańska ma zapraszać do współpracy naukowców z całego świata. Nowo powstała instytucja będzie miała wiele form finansowania badań naukowych. Na początku kwietnia posłowie nie zgodzili się na odrzucenie projektu w pierwszym czytaniu i projekt trafił do prac w komisji.

We wtorek NCN przesłało PAP list otwarty rady tej instytucji. "Dostrzegamy celowość godnego upamiętnienia zbliżającego się 550-lecia urodzin Mikołaja Kopernika poprzez zorganizowanie Światowego Kongresu Kopernikańskiego poświęconego astronomii, ekonomii i medycynie - obszarom działalności Kopernika. Rada zwraca jednak uwagę na realne zagrożenia, jakie dla nauki w Polsce mogą mieć efekty wprowadzenia tej ustawy, a w szczególności powołanie Akademii Kopernikańskiej" - czytamy w liście. W ocenie jej członków instytucja ta będzie upolityczniona i przyczyni się do powstawania konfliktów i podziałów w polskim środowisku naukowym.

"Społeczność naukowa i akademicka powinna funkcjonować w wymiarze badawczym i dydaktycznym pozbawionym bezpośrednich powiązań (wynikających np. z nominacji) z kręgami politycznymi; polaryzacja polityczna może bowiem przesunąć punkt ważkości sporu czy dyskursu naukowego, niezbędnego dla rozwoju nauki, na płaszczyznę polityczną" - czytamy. Rada stwierdziła, że projekt przygotowano też bez konsultacji ze środowiskiem.

Zwrócono również uwagę, że według projektu ustawy powołana ma być do życia instytucja powielająca kompetencje już istniejących instytucji, czyli uczelni, instytutów badawczych, instytutów Polskiej Akademii Nauk, Polskiej Akademii Umiejętności oraz różnych rządowych agencji wykonawczych. Wskazano, że finansowanie badań naukowych (w tym przyznawanie stypendiów, grantów i nagród) pokrywa się z działalnością Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej, Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz NCN.

"Koncepcja powołania, a następnie wspierania działalności kolejnej państwowej uczelni wyższej w postaci Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika i finansowanie jej nie znajduje uzasadnienia w sytuacji systemowego i coraz bardziej drastycznego niedofinansowania działalności już istniejących podmiotów naukowych i akademickich. Przykładowo, w żaden sposób nie określono podziału strumienia finansowego, który miałby stanowić źródło utrzymania Szkoły" - czytamy w liście otwartym.

Zamiast tego - w ocenie rady NCN - istotne jest zniesienie wielokrotnie wskazywanych przez środowisko barier administracyjnych w funkcjonowaniu przyjeżdżających do Polski naukowców.

"Kluczowa jest dbałość o już istniejące instytucje - poprzez zapewnienie im stabilnego i przewidywalnego finansowania, które pozwala na sprawne działanie i rozwój, a nie, jak w wielu przypadkach ma to miejsce obecnie, jedynie stagnację lub regres – co znajduje również odbicie we frustracji i demotywacji środowiska naukowego" - zwrócono uwagę.

Członkowie rady NCN zaznaczyli, że obecny czas jest szczególnie niesprzyjający podejmowaniu działań proponowanych w projekcie ustawy. Składają się na to ponad dwa lata pandemii COVID-19 i niedawna agresja militarna Rosji na Ukrainę. Wskazano też na bezprecedensowe wzrosty cen energii i związane z tym rosnące lawinowo obciążenia budżetów uczelni.

Autorzy projektu ustawy podnoszą, że jej celem jest zwiększenie konkurencyjności i rozpoznawalności polskiej nauki w świecie. Akademia miałaby realizować program, obejmujący m.in. finansowanie badań naukowych, w tym przyznawanie: Stypendiów Kopernikańskich, Grantów Mikołaja Kopernika, wspieranie Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika, przyznawanie Nagród Kopernikańskich czy powoływanie Ambasadorów Akademii Kopernikańskiej.

Zgodnie z projektem ustawy, Akademię będzie tworzyło sześć Izb: Izba Astronomii i Nauk Matematyczno-Przyrodniczych, Izba Nauk Medycznych, Izba Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Izba Filozofii i Teologii, Izba Nauk Prawnych oraz Izba Laureatów Nagrody Kopernikańskiej.

Zgodnie z projektem, raz na pięć lat organizowany będzie Światowy Kongres Kopernikański. Organizatorem Kongresu będzie Akademia. W związku z przypadającą w 2023 roku rocznicą 550-lecia urodzin Mikołaja Kopernika pierwszy kongres zostanie zorganizowany w tymże roku w Toruniu. Jego inauguracja nastąpi w dniu urodzin astronoma, tj. 19 lutego. Na Kongres zaproszeni zostaną badacze zajmujący się tematyką kopernikańską z całego świata.

Łączne wydatki dla budżetu państwa związane z obwiązywaniem ustawy w zakresie kosztów organizacji i funkcjonowania można szacunkowo określać na kwotę 25 mln zł rocznie - wskazano w uzasadnieniu ustawy.

Instytucje środowiska akademickiego, m.in. Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Polska Akademia Nauk zaapelowały pod koniec marca do prezydenta Andrzeja Dudy o wycofanie projektu dotyczącego Akademii Kopernikańskiej i o wstrzymanie prac nad nim. Podkreślono, że "przedłożony projekt wywołuje poważne kontrowersje merytoryczne w środowisku akademickim, jest źródłem wielu negatywnych emocji i obaw wśród polskich uczonych".

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

szz/ mir/