Paralaksa to pozorna zmiana pozycji gwiazdy na niebie spowodowana prowadzeniem obserwacji z różnych punktów, na przykład w różnym okresie roku, gdy Ziemia znajduje się w innym miejscu swojej orbity. Znając odległość pomiędzy miejscami obserwacji i mierząc kąt, o jaki różni się pozycja gwiazdy na niebie, można dzięki prostej trygonometrii obliczyć odległość do gwiazdy.

Przenosząc tę sytuację na przykład z życia codziennego, jeśli spojrzymy na bliski obiekt (np. drzewo albo znak drogowy) widoczny na tle dalszych obiektów (np. lasu albo budynków), a następnie przemieścimy się i ponownie spojrzymy na bliski obiekt, to jego widok na tle dalekich obiektów zmieni się. Można to też łatwo zaobserwować jadąc samochodem lub pociągiem – obiekty bliskie wydają się przesuwać szybciej, a obiekty dalekie wolniej.

Gwiazdy są zbyt daleko, aby można było zaobserwować ich paralaksę nieuzbrojonym okiem, astronomom udało się to dopiero wówczas, gdy odpowiedniemu udoskonaleniu uległa technika obserwacji teleskopami. Pierwszych pomiarów paralaks gwiazd dokonano w XIX wieku.

Nowy katalog powstał dzięki obserwacjom wykonywanym teleskopem robotycznym o nazwie USNO Robotic Astrometric Telescope (URAT), stąd nazwa katalogu: URAT Parallax Catalog (UPC). Jest to największy katalog paralaks gwiazd od czasów publikacji katalogu z misji satelity Hipparcos w 1997 roku, który objął prawie 120 tysięcy gwiazd.

Obserwacje prowadzono przez trzy lata w Naval Observatory Flagstaff Station (NOFS) w Arizonie astrografem o szerokim polu widzenia. Teleskop ten ma większy graniczny zasięg w jasnościach gwiazd niż miał satelita Hipparcos. Obserwowane były gwiazdy aż do 17 magnitudo, łącznie ponad 200 milionów gwiazd. Większość z nich jest zbyt daleko, aby uzyskać wiarygodny pomiar paralaksy, udało się to dla prawie 112 tysięcy obiektów. Astronomowie Charlie Finch oraz Norbert Zacharias z USNO zmierzyli paralaksy trygonometryczne dla 58 tysięcy gwiazd, które już wcześniej posiadały wyznaczenia tej wartości, a dla około 53,5 tysiąca gwiazd dokonano pierwszych wyznaczeń paralaks. Średnia precyzja wyznaczenia wyniosła 4 milisekundy łuku.

Najbliższa spośród gwiazd w nowym katalogu, do których nie znano wcześniej paralaks, znajduje się w odległości 25 lat świetlnych od nas. Jest to bardzo bliskie sąsiedztwo Słońca w Drodze Mlecznej. Najbliższa względem Słońca gwiazda znajduje się około 4 lata świetlne od nas, natomiast cała galaktyka ma rozmiary około 100 tysięcy lat świetlnych.

Katalog został opublikowany w Centre de Donnees Astronomiques (CDS) w Strasburgu we Francji, a jego kopie są dostępne w innych centrach danych na całym świecie.

Astronomowie spodziewają się niedługo jeszcze większej liczby wyznaczeń odległości do gwiazd, bowiem podobne obserwacje prowadzone są także w ramach projektu PanSTARRS, który używa większego teleskopu niż USNO. Z kolei około 2018 roku powinny pojawić się pierwsze wyniki z prowadzonej przez Europejską Agencję Kosmiczną (ESA) misji kosmicznej Gaia, która ma dokonać pomiarów dla miliarda gwiazd. (PAP)

cza/ agt/