W rocznicę urodzin twórcy metody wytwarzania monokryształów Jana Czochralskiego wydawca monografii poświęconej temu uczonemu zapowiedział, że planowane jest wydanie książki po niemiecku. Czochralski po wojnie był oskarżony o kolaborację. Zrehabilitowano go po 66 latach.
Jak powiedział w rozmowie z PAP w środę właściciel oficyny wydawniczej ATUT Witold Podedworny, nosząca tytuł „Jan Czochralski i jego metoda” książka autorstwa Pawła Tomaszewskiego to jedyna monografia wydana po polsku w ustanowionym przez Sejm Roku Jana Czochralskiego.
„Nakład jest już wyczerpany, ale planujemy dodruk. Czynimy też starania, by tłumaczenie na język niemiecki trafiło na tamtejszy rynek czytelniczy, bo postać Czochralskiego jest wyjątkowa nie tylko pod względem naukowym. Losy tego człowieka są przecież niezwykle charakterystyczne dla historii obu narodów. Pracował w Niemczech i w Polsce, był oskarżany o zdradę i kolaborację podczas okupacji. Ta biografia to materiał nawet na dobry scenariusz” - dodał Podedworny.
Szef wydawnictwa powiedział, że monografię w niewielkim nakładzie wydano już w języku angielskim na potrzeby konferencji naukowych i w celu promowania osiągnięć naukowych Czochralskiego, który „obok noblistki Marii Skłodowskiej-Curie jest najczęściej cytowanym polskim naukowcem”.
„Wydanie tej monografii uważaliśmy za swój obowiązek. To rodzaj hołdu składanego naukowcowi, wybitnemu człowiekowi i polskiemu patriocie, który uczynił tak wiele, a jednak nie ominęły go oskarżenia i zapomnienie. Autor monografii, pracownik Instytutu Niskich Temperatur PAN we Wrocławiu dr Paweł Tomaszewski z wielką pasją przybliża losy Jana Czochralskiego” - podkreślił Podedworny.
Jan Czochralski urodził się 23 października 1885 roku w Kcyni, małym miasteczku w zaborze pruskim, niedaleko Bydgoszczy, w szanowanej rodzinie stolarskiej.
W 1904 r. wyjechał do Berlina. Trafił do laboratoriów koncernu Allgemeine Elektrizitaets Gesellschaft (AEG). Pracując, równolegle zdobywał wykształcenie i w 1910 r. otrzymał tytuł inżyniera chemika na Politechnice Berlińskiej.
W 1916 r. Czochralski dokonał odkrycia, które po latach okazało się jego największym osiągnięciem: opracował metodę pomiaru szybkości krystalizacji metali. Według anegdoty, przez roztargnienie zamiast w kałamarzu zanurzył stalówkę pióra w tyglu z roztopioną cyną - i wyciągając pióro, uzyskał pręcik metalu.
Metoda wytwarzania monokryształów poprzez wyciąganie obecnie jest powszechnie stosowana w produkcji kryształów, zwłaszcza półprzewodnikowych, które służą do budowy tranzystorów używanych w elektronice.
W 1924 r. inny wynalazek Czochralskiego - stop, świetnie nadający się na panewki do produkcji ślizgowych łożysk kolejowych – jako patent kupiła kolej niemiecka.
Wykorzystanie wynalazku przyniosło uczonemu rozgłos i pieniądze. Zainteresował się nim Henry Ford, założyciel słynnego koncernu samochodowego. Zaproponował mu nawet objęcie stanowiska dyrektora w nowopowstałej fabryce duraluminium, ale Czochralski nie przyjął oferty.
W 1928 r., wskutek próśb prezydenta Polski i wybitnego chemika Ignacego Mościckiego, Czochralski wrócił na stałe do ojczyzny. Objął stanowisko profesora kontraktowego Politechniki Warszawskiej, a w listopadzie 1929 r. został jej doktorem honoris causa.
W kolejnym roku z rąk prezydenta Polski przyjął tytuł profesora zwyczajnego. Zrzekł się obywatelstwa niemieckiego, lecz procedura nie została formalnie zakończona.
W czasie II wojny światowej kierował Zakładem Badań Materiałów, jednym z ośmiu zakładów utworzonych na Politechnice za zgodą okupanta. Zakład pomógł przetrwać wielu polskim naukowcom, ale wykonywał prace także dla Wehrmachtu. Oficjalną współpracę z Niemcami podjęto za zgodą władz konspiracyjnych. Sam Czochralski w czasie wojny wielokrotnie wykorzystywał swoje koneksje i dobrą sytuację materialną by ratować innych przed represjami ze strony hitlerowskich Niemiec.
Jednak z powodu prac wykonywanych dla Niemców przez zakład kierowany przez Czochralskiego, po wojnie oskarżono profesora o współpracę z okupantem. Na kilka miesięcy trafił do aresztu w Piotrkowie Trybunalskim. Wobec braku dowodów winy dochodzenie umorzono. Mimo uniewinnienia przez prokuraturę, w grudniu 1945 r. władze Politechniki Warszawskiej pozbawiły Czochralskiego tytułu profesorskiego i praktycznie wykluczyły ze środowiska naukowego.
W sierpniu 1945 r. Czochralski wrócił do Kcyni. Założył małą firmę chemiczną BION, zajmującą się m.in. produkcją pasty do butów, soli peklującej i płynu do trwałej ondulacji. Po brutalnej rewizji, przeprowadzonej w jego willi w Kcyni przez Urząd Bezpieczeństwa, dostał ataku serca. 22 kwietnia 1953 r. zmarł w szpitalu w Poznaniu.
Prof. Jan Czochralski był autorem lub współautorem ponad 120 publikacji naukowych, wielu wynalazków i patentów. Do dziś jest najczęściej cytowanym polskim uczonym - częściej niż Mikołaj Kopernik i Maria Skłodowska-Curie. Jego największym osiągnięciem okazała się metoda wytwarzania monokryształów. Można przypuszczać, że gdyby prof. Czochralski żył kilkanaście lat dłużej i doczekał rozkwitu elektroniki półprzewodnikowej, z ogromnym prawdopodobieństwem Polska miałaby drugiego noblistę w - najbardziej prestiżowych - naukach ścisłych.
Dopiero dokumenty odnalezione w 2011 r. pozwoliły jednoznacznie potwierdzić współpracę prof. Czochralskiego nie z okupantem, a z wywiadem Komendy Głównej Armii Krajowej. W tej sytuacji senat Politechniki Warszawskiej uchwałą z 29 czerwca 2011 r. - po 66 latach - całkowicie zrehabilitował prof. Czochralskiego.
PAP - Nauka w Polsce
ros/ pmw/
Fundacja PAP zezwala na bezpłatny przedruk artykułów z Serwisu Nauka w Polsce pod warunkiem mailowego poinformowania nas raz w miesiącu o fakcie korzystania z serwisu oraz podania źródła artykułu. W portalach i serwisach internetowych prosimy o zamieszczenie podlinkowanego adresu: Źródło: naukawpolsce.pl, a w czasopismach adnotacji: Źródło: Serwis Nauka w Polsce - naukawpolsce.pl. Powyższe zezwolenie nie dotyczy: informacji z kategorii "Świat" oraz wszelkich fotografii i materiałów wideo.
