Obszerna publikacja znanego popularyzatora nauki porusza zagadnienie antropogenezy w świetle najnowszych badań z zakresu wielu dziedzin nauki – od geologii, przez paleoarcheologię, prymatologię, psychologię ewolucyjną po badania genetyczne, a nawet historię współczesną. Szczególnie dużo miejsca autor poświęcił tej pierwszej, wskazując na niebagatelne znaczenie warunków geologicznych w ewolucji człowieka – temu wątkowi poświęca kilkadziesiąt stron.

Książka nie jest typowym naukowym wywodem, ale opowieścią również o historii badań nad pochodzeniem naszego gatunku. Autor przytacza mnóstwo hipotez, teorii, anegdot. Przybliża sylwetki XIX- i XX–wiecznych postaci zaangażowanych w naukowe dociekania w kontekście ewolucji. Niektóre z koncepcji, w świetle akceptowanych przez współczesny świat nauki, można raczej uznać za fantastyczne ciekawostki – tak jest w przypadku okultystki Heleny Bławatskiej (1831-1891) czy Immanuela Velikovskiego (1895-1979). Mimo to dobrze wpasowują się w narrację, ukazując trendy panujące w przeszłości. Tekst ciągły przełamują co jakiś czas ramki z dodatkowymi informacjami, które stanowią dopełnienie dla dociekliwego czytelnika. Ich pominięcie nie spowoduje jednak utraty wątku narracyjnego.

Ryszkiewicz podkreśla wielokrotnie na kartach książki wyjątkowość człowieka jako gatunku i jego odmienność w porównaniu do świata zwierząt. „Cokolwiek bowiem sądzimy o naszym gatunku, jednego chyba odmówić mu nie można (choć wielu próbowało) – to najbardziej niezwykłe stworzenie pod Słońcem, a może w ogóle w całym Wszechświecie” – pisze autor we wstępie.

Mottem publikacji jest twierdzenie przypisywane słynnemu astronomowi Carlowi Saganowi – „nadzwyczajne twierdzenia wymagają nadzwyczajnych dowodów”. Jednocześnie „przepisem” na powstanie Homo sapiens - zdaniem naukowca - był ciąg naturalnych, niezwykle złożonych wydarzeń. Jednak jego finał mógł wyglądać zupełnie inaczej. Autor przytacza alternatywne teorie odnoszące się do powstania inteligentnego gatunku zbliżonego do człowieka – np. dinozauroidów. Opisuje także inne, zdawałoby się nieprawdopodobne koncepcje. Warto dodać, że zawsze wyjaśnia, jakie jest jego zdanie i opinia (choć nie zawsze jest ostateczna), służąc tym samym czytelnikowi swoim autorytetem i wiedzą. W swoich wywodach badacz wspiera się innymi tuzami z dziedziny ewolucjonizmu – m.in. Richardem Dawkinsem, którego dorobek ceni, czego daje wyraz.

Ryszkiewicz nie zapomina o odnotowaniu polskich sukcesów w dziedzinie badań nad ewolucją. Szeroko opisuje niedawne odkrycie przez Piotra Szreka z Państwowego Instytutu Geologicznego oraz Grzegorza Niedźwiedzkiego z Uniwersytetu Warszawskiego w Górach Świętokrzyskich najstarszego znanego tetrapoda, czyli zwierzęcia chodzącego po lądzie.

Jak wyjaśniał autor w wywiadzie opublikowanym w tygodniku „Polityka”, obecna książka jest ukoronowaniem jego intelektualnej przygody związanej z ewolucją i zarazem syntezą myśli zawartych w poprzednich publikacjach z tego zakresu.

Książkę wieńczy apendyks, w którym w punktach zawarto najważniejsze wydarzenia z historii paleoantropologii i dziejów badań nad pochodzeniem ras ludzkich.

Dr Marcin Ryszkiewicz jest pracownikiem Muzeum Ziemi, autorem kilkunastu książek i setek artykułów naukowych i popularnonaukowych publikowanych w m.in. „Gazecie Wyborczej”, „Świecie Nauki” czy „Wiedzy i Życiu”. Jest cenionym popularyzatorem nauk przyrodniczych i ewolucjonizmu.

PAP - Nauka w Polsce

szz/ mrt/