Z roku na rok na świecie przybywa osób, które w wolnym czasie zwiedzają miejsca związane z konfliktami zbrojnymi: pola wielkich bitew, trasy przemarszu wojsk, fortyfikacje i muzea militarne, a także uczestniczy w inscenizacjach batalistycznych. Podobny trend widoczny jest w Polsce, gdzie znajduje się około 16 tys. różnych obiektów budownictwa obronnego, w tym zamki, forty, cytadele, twierdze, linie fortyfikacji, mury obronne. Duża liczba zabytków tego typu jest związana z położeniem Polski między wielkimi mocarstwami i licznymi konfliktami zbrojnymi rozgrywającymi się w ciągu ostatnich set leci. Autorzy książki podkreślają wyjątkowość Polski pod względem różnorodności architektury fortyfikacyjnej. Przytaczają często stosowane względem terytorium naszego kraju określenie "europejski skansen sztuki fortyfikacyjnej".

W pierwszej części publikacji, oprócz szczegółowych definicji, autorzy opisali najciekawsze destynacje militarnej turystyki poza Polską i ich sposób funkcjonowania. Zarysowali również dzieje turystyki militarnej, której początki sięgają starożytności. Nowożytne dzieje tej gałęzi zwiedzania należy wiązać z programem Grand Tour - kulturowej podróży arystokratów w XVII i XVIII wieku. Co ciekawe, narodziny masowej turystyki - jej cezurą jest założenie biura podróży przez Thomasa Cooka w XIX wieku - zbiegają się w czasie w narodzinami turystyki militarnej. Naukowcy odnotowali fakt wykorzystywania zabytków militarnych dla potrzeb propagandowych, szczególnie do lat 90. XX wieku.

Ambicją Jędrysiaka i von Rohrscheidta było stworzenie fachowego kompendium militarnej turystyki kulturowej. Z tego względu tom opatrzony jest bogatymi przypisami i bibliografią. Zastosowano w nim krytyczną interpretację faktów i zjawisk. Po książkę powinny sięgnąć szczególnie osoby pracujące w branży turystycznej, pasjonaci historii oraz środowisko akademickie.

Najważniejsze militarne atrakcje turystyczne w Polsce podzielono na kilka grup: pola bitew, cmentarze wojenne, zamki średniowieczne, twierdze obronne i fortyfikacje i pokrótce opisano ich znaczenie historyczne. Natomiast w dalszej części omówiono funkcjonowanie tego typu obiektów w turystyce, w ramach tras i szlaków. Autorzy nie pominęli ściśle powiązanych z fortyfikacjami wszelkiego rodzaju imprez i wydarzeń kulturalnych, w tym turniejów rycerskich.

W Polsce tematyka szeroko pojętej turystyki militarnej to nadal nowość. "Nie zostały, jak dotąd, przeprowadzone szczegółowe badania socjologiczne turystów kulturowo-militarnych, co utrudnia dokładniejszą prezentację profilu te grupy" - piszą autorzy. Zaznaczają również, że mimo dużej liczby zabytków fortecznych w Polsce, spora część jest w bardzo złym stanie zachowania. Zwracają także uwagę na zróżnicowaną dostępność dla ruchu turystycznego. Znamienna jest słabo rozwinięta oferta umożliwiająca zwiedzanie reliktów militarnych w Polsce, związana z brakiem wyspecjalizowanych na tym polu touroperatorów. Zdaniem naukowców, szczególnie niedocenianą atrakcja militarną w naszym kraju są pola słynnych bitew, nadal niestety najczęściej słabo przygotowane dla ruchu turystycznego.

Końcowa część książki jest poświęcona postulatom i wnioskom związanym z dalszym rozwojem w Polsce militarnej turystyki kulturowej.

Publikacja jest bogato ilustrowana fotografiami (również archiwalnymi), rekonstrukcjami, schematami i mapami, które powinny odpowiednio zilustrować opisywaną tematykę.

***

Armin Mikos von Rohrscheidt jest doktorem nauk filozoficznych (Szwajcaria), doktorem teologii (Niemcy), doktorem nauk o kulturze w zakresie turystyki kulturowej (UAM Poznań). Wykłada wiele przedmiotów na kierunku turystyka kulturowa, jest autorem pierwszej w Polsce akademickiej monografii turystyki kulturowej "Turystyka kulturowa. Fenomen, potencjał, perspektywy" (KMB, 2008) oraz trzech innych książek i około 40 publikacji naukowych w zakresie turystyki kulturowej.

Tadeusz Jędrysiak jest doktorem nauk technicznych Politechniki Warszawskiej oraz stypendystą Międzynarodowego Instytutu Hydrologii i Ochrony Środowiska w Delft (Holandia). Pracując jako pilot wycieczek zagranicznych, zwiedził ponad 100 krajów na wszystkich kontynentach. Od kilkunastu lat jako przewodnik miejski oprowadza po Warszawie, jest również instruktorem przewodnictwa oraz zastępcą przewodniczącego stałej Komisji Egzaminacyjnej Przewodników Miejskich, powołanej przez Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

agt/bsz