Szympansy zwyczajne (jak i karłowate, zwane bonobo) są obecnie najbliższymi krewnymi naszego gatunku. Antropolodzy od dawna wiedzą, że zwierzęta te potrafią zabijać swoich sąsiadów. Jednak tylko podejrzewali, że robią to, aby powiększyć terytorium. "Niektóre z wcześniejszych obserwacji wydawały się przemawiać za tą hipotezą. Jednak aż do dziś brakowało na to mocnych dowodów" - zaznacza kierujący projektem badawczym ekspert w dziedzinie zachowań i ekologii zwierząt naczelnych, John Mitani z University of Michigan.

Obserwacje poczynione przez Mitaniego pomagają odpowiedzieć na pytanie o funkcję agresji, która pojawia się między członkami małpich stad, a prowadzi do śmierci. Przez dziesięć lat badań jego zespół zaobserwował osiemnaście ataków, które skończyły się śmiercią szympansa. Znaleźli też ślady trzech podobnych przypadków, sprowokowanych przez członków wielkiego, liczącego około 150 osobników stada z Ngogo w Kibale National Park w Ugandzie.

Latem 2009 r. szympansy z Ngogo zaczęły korzystać z ziem, na których doszło do dwóch trzecich ataków. Wkraczając tam, małpy powiększyły swoje dotychczasowe terytorium aż o 22 proc. W nowej okolicy poszukiwały owoców, wędrowały i prowadziły normalne "życie towarzyskie".

"Kiedy zaczęły się przenosić w ten rejon, szybko można się było zorientować, że zabiły wiele innych, żyjących tam szympansów" - relacjonuje Mitani. Do walk dochodziło podczas rutynowych, dyskretnie prowadzonych "patroli" terenów przygranicznych - leżących na terytorium sąsiadów. Do jednego z ataków doszło daleko na północ od "granicy". Grupę zwiadowczą tworzyło wówczas 27 samców (dorosłych oraz młodych) i jedna dorosła samica - relacjonuje świadek wydarzenia i współpracowniczka Mitaniego, antropolog z University of Arkansas w Little Rock, Sylvia Amsler.

"Zwierzęta przez ponad dwie godziny patrolowały cudze tereny. Udało im się zaskoczyć niewielką grupkę samic, należących do stada zajmującego terytorium położone na północnym zachodzie od ich własnego" - opowiada Amsler. "Niemal natychmiast doszło do starcia. Dorosłe samce z patrolu zaczęły atakować nieznane samice, z których dwie nosiły niesamodzielne jeszcze dzieci".

Członkowie patrolu z Ngogo szybko pochwycili i zabili jedno z młodych. Przez pół godziny próbowali oderwać drugie od matki, choć bez skutku. Później szympansy z Ngogo odpoczywały godzinę, nie pozwalając jednak odejść samicy z młodym. Następnie wznowiły atak. "Choć nie udało im się odebrać małego matce, bardzo je poturbowały. Nie sądzimy, by przeżyło" - relacjonuje Amsler.

W większości zaobserwowanych ataków ginęły szympansie niemowlęta. Naukowcy sugerują, że być może są one łatwiejszym celem, niż osobniki dorosłe.

Badacze nie są pewni, czy szympansy walczą o zasoby, czy może o samice. Nie wykluczają, że w efekcie ataków, do stada z Ngogo dołączały nowe samice.

W swojej publikacji naukowcy przestrzegają przed kojarzeniem wniosków z badań agresywnych zachowań szympansów z próbami wyjaśnienia złożonych powodów, dla których ludzie rozpoczynają wojny. Jednak paradoksalnie wyniki obserwacji mogą po części tłumaczyć, dlaczego my, jako gatunek, tak sprawnie umiemy współdziałać - zwraca uwagę Mitani.

"Prowadząca do śmierci agresja pomiędzy grupami, jakiej byliśmy świadkami, jest z natury kooperacyjna, ponieważ od samców, które atakują inne małpy, wymaga zawiązywania koalicji. W takim właśnie procesie obserwowane przez nas szympansy zyskały więcej ziemi i zasobów, z których korzystali później inni członkowie grupy" - tłumaczy.

"Z obserwacji wynika, że konflikty terytorialne prowadzą do tego, iż w konsekwencji śmiertelnej, grupowej agresji, szympansy z jednych stad przekazują ziemię członkom innych stad. W tym procesie szympansy ze społeczności, które powiększają terytorium, zyskują również większy dostęp do zasobów, które później stają się dostępne również dla innych członków ich grupy" - tłumaczą badacze.  ZAN

PAP - Nauka w Polsce

krf/bsz