Dzięki badaniom Goodall wiadomo dziś, że szympansy posiadają złożoną strukturę społeczną, że mają skomplikowane osobowości, są zdolne do empatii, ale również do agresji i złośliwości, innymi słowy - dużo bardziej przypominają ludzi niż można było wcześniej przypuszczać.

Brytyjka dowiodła również, że w warunkach naturalnych szympansy nie są wegetarianami, ale urządzają grupowe polowania na małpy, małe antylopy i świnie leśne, dzieląc się potem łupem. Obrona terytorium i polowanie to domena samców, samice zaś zbierają owady, są też zręczniejsze w wytwarzaniu narzędzi.

Badaczka odeszła od tradycyjnych metod naukowych w studiowaniu naczelnych. Zamiast numerów nadała zwierzętom imiona, stopniowo poznawała też subtelne relacje w stadzie.

Urodzona 3 kwietnia 1934 r. w Londynie Jane Goodall od dziecka interesowała się przyrodą. Matka czytywała jej przygody doktora Dolittle. Ulubioną maskotką przyszłej badaczki naczelnych był pluszowy szympans. Jak wspomina, znajomi rodziców ostrzegali, że zabawka będzie powodować koszmary u małej Jane.

W wieku 18 lat Jane porzuca edukację, zatrudnia się jako kelnerka, a następnie sekretarka przy produkcji filmowej. W końcu spełnia swoje marzenie i wyjeżdża do Afryki. Tam dostaje pracę u boku jednego z najsłynniejszych antropologów w historii - Louisa S.B. Leakeya.

To dzięki jego wsparciu 26-letnia Jane Goodall dostaje grant na przeprowadzenie badań nad zachowaniem szympansów w ich naturalnym środowisku - w rezerwacie Gombe nad jeziorem Tanganika w Tanzanii.

W 1964 roku wychodzi za mąż za fotografika, barona Hugona van Lawicka, który przyjechał do Tanzanii, by nakręcić film dokumentalny o jej badaniach. Małżeństwo przetrwało 10 lat.

Kariera akademicka Jane Goodall przebiegała niestandardowo. W 1965 roku uzyskała stopień doktora etologii na uniwersytecie Cambridge w Madingley u współtwórcy etologii, W.H. Thorpe\\'a, bez konieczności uzyskiwania magisterium.

Wkrótce niewielki obóz w rezerwacie Gombe zamienił się wkrótce w prawdziwy ośrodek naukowy z blisko setką pracowników i wolontariuszy. W 1977 r. badaczka założyła The Jane Goodall Institute for Wildlife Research, Education, and Conservation. Jego zadaniem jest badanie i ochrona szympansów w Afryce, a także monitorowanie warunków szympansów trzymanych w niewoli.

Już na początku lat 60. Goodall zaobserwowała, że szympansy posługują się narzędziami. Niektóre z nich wkładają patyki do gniazd termitów, które są ich pożywieniem. Termity czepiają się patyków, a wtedy szympansy mogą je wyciągnąć z gniazda. Szympansy same wytwarzają te narzędzia, a jeśli w pobliżu termitiery, do której się udają, brak odpowiednich gałązek, zaopatrują się w nie zawczasu.

Goodall wspomina, że na początku jej badań zwierzęta były nieufne. Badaczka były jednak uparta i systematyczna. Początkowo obserwowała las z daleka, przez lornetkę wypatrując stad szympansów. Minęło sporo czasu, zanim zbliżyła się do małp na mniejszą odległość. Z czasem małpy zaczynały się przyzwyczajać do młodej kobiety o jasnej cerze i blond włosach, a później zaprzyjaźniły się z nią.

"Kiedy bliżej podsunęłam rękę, spojrzał najpierw na nią potem na mnie, wziął owoc i jednocześnie ostrożnie przytrzymał mi rękę. Nie trzeba było wtedy posiadać żadnej wiedzy, żeby zrozumieć, że z jego strony był to gest uspokojenia. Lekki uścisk palców powiedział mi - nie drogą rozumową, lecz sposobem bardziej pierwotnym, emocjonalnym - że nieprzebyta bariera wieków rozłącznej ewolucji człowieka i szympansa została na parę sekund przekroczona" - wspomina badaczka.

Jej artykuły publikowano w prestiżowych pismach naukowych. Dostała też wieloma prestiżowych nagród, m.in. nagrodę J. Paula Getty\\'ego "za pomoc milionom ludzi w zrozumieniu wagi ochrony dzikiej przyrody", Medal Tanzanii, Medal National Geographic Society, Medal UNESCO, nagrodę Alberta Schweitzera.

W udzielonym w marcu wywiadzie badaczka skarży się na Chińczyków, którzy w pogodni za zyskiem, bez opamiętania wycinają afrykańskie lasy. "Ponieważ wyeksploatowali już niemal wszystkie swoje zasoby drewna i minerałów, szukają ich w Afryce, oferując za koncesję na wydobycie i wyrąb ogromne sumy pieniędzy" - alarmuje Goodall. Niedługo szympansy i goryle nie będą miały gdzie żyć - dodaje.

Informacje o The Jane Goodall Institute można znaleźć na stronie internetowej www.janegoodall.org. Na tej samej stronie można przeczytać blogi internetowe poświęcone poszczególnym szympansom i obejrzeć lokalizację projektów badawczych w dżungli za pośrednictwem Google Earth. KRX

PAP - Nauka w Polsce

agt/bsz