Czy budowa obręczy miedniczej średniowiecznych rolników różni się od budowy miednicy współczesnych mężczyzn? Sprawdzała to Anna M. Kubicka z Instytutu Zoologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu wraz z Bartoszem Musielakiem z Katedry i Kliniki Ortopedii i Traumatologii Dziecięcej na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. W badaniach brali również udział inni naukowcy z UM w Poznaniu i Łodzi, Politechniki Poznańskiej oraz z Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego im. prof. A. Grucy CMKP w Otwocku.

Anna Kubicka zauważa, że obręcz miednicza to dość plastyczny element szkieletu. "Obecnie sporo jest publikacji, których autorzy analizują wpływ różnych czynników na jej kształt. Do najważniejszych zalicza się podłoże genetyczne, wiek i płeć danej osoby oraz klimat, w jakim się ona rozwija. Najwięcej prac dotyczy jednak kobiet i zmiany kształtu miednicy w okresie dojrzewania czy menopauzy. Mało jest jednak prac na temat różnorodności kształtu miednicy u mężczyzn" - mówi.

Mało też jest wiadomo, jak na morfologię kości miednicy wpływa tryb życia. "Chodzi zwłaszcza o zmiany związane z przejściem od rolniczego trybu życia ku temu bardziej nowoczesnemu, które koncentruje się w miastach. U mieszkańców miast aktywność ruchowa i mobilność są mniejsze, niż u ich przodków" - zauważa antropolog z IZ UP.

W ramach badania naukowcy porównali obręcze miednicze mężczyzn należących do dwóch grup. Jedną stanowiła populacja 22 mężczyzn, żyjących w okresie od X do XIV w na terenie Cedyni. W skład drugiej grupy wchodziło 31 współczesnych mężczyzn; zdjęcia ich miednic, wykonane metodą tomografii komputerowej - zostały wykonane w jednym ze szpitali w Poznaniu.

Naukowcy analizowali kości na dwa sposoby: wykonując klasyczne pomiary długości i kątów, a także wykorzystując morfometrię geometryczną, która pozwala szczegółowo analizować zmiany kształtu i wizualizować różnice budowy.

Okazało się, że obręcze miednicze u mężczyzn z okresu średniowiecza i współczesnych różnią się od siebie wyraźnie pod względem budowy.

"W średniowieczu miednice mężczyzn były wyższe i węższe. U mężczyzn współczesnych talerze kości biodrowej są stosunkowo bardziej nachylone ku dołowi. Innymi słowy ich miednice są niższe, szersze i bardziej rozwarte; posiadają dość dużo cech kobiecych" - opowiada Anna Kubicka.

Zdaniem autorów zmiany anatomiczne mogą odzwierciedlać różnice związane z inną aktywnością fizyczną w średniowieczu i dziś. "Mężczyźni z Cedyni, których badamy, zajmowali się głównie rolnictwem, wyrębem lasów, budownictwem - czynnościami, które powodują duże obciążenia mechaniczne. Dziś prowadzimy siedzący tryb życia i poruszamy się głównie autami. A te zmiany aktywności fizycznej są ważne dla szkieletu" - mówi antropolog.

Jak zauważyła, miednica jest jednym z najbardziej obciążonych elementów szkieletu. Podtrzymuje ona ciężar górnej części ciała, przenosząc go na kończyny dolne. W dodatku w okresie rozwoju cechuje ją duża plastyczność, co po części pozwala zrozumieć zmiany w budowie, zaobserwowane pomiędzy dwiema badanymi grupami.

Autorzy analiz porównali też masę ciała mężczyzn z obu grup. (U populacji średniowiecznej oszacowali ją na podstawie pomiarów głowy kości udowej; dane nt. populacji współczesnej pochodziły ze szpitala). Jak stwierdzili, kształt miednic u mężczyzn ma związek z masą ciała. "Im dany osobnik jest cięższy, tym bardziej talerze kości biodrowej pochylone są ku dołowi, a kąt podłonowy jest większy. Już na pierwszy rzut oka widać, że kształt miednicy zmienia się tak, aby jak najlepiej podtrzymywać masę górnej części ciała" - opowiada Anna Kubicka.

Antropolog z UP w Poznaniu zastrzega, że różnice w budowie miednic mężczyzn ze średniowiecza i współczesnych to za mało, by mówić o działaniu ewolucji. "Badamy dość krótki okres, tysiąca lat - i tylko dwie populacje. Zmiany ewolucyjne można obserwować, gdybyśmy badali większą próbę osobników w zdecydowanie dłuższej perspektywie czasowej. W przypadku zaobserwowanych przez nas różnic możemy mówić jedynie o przystosowawczych zmianach, związanych spadkiem aktywności fizycznej, mniejszą mobilnością czy większą masą ciała" - mówi.

Wiedza na temat różnic w budowie miednic może mieć znaczenie m.in. dla antropologii sądowej, a w przyszłości być może również - dla zrozumienia podłoża różnych problemów ortopedycznych. Czy zaobserwowane zmiany w kształcie miednicy u mężczyzn współczesnych mogą wpływać na późniejsze problemy zdrowotne układu ruchu? Kierownik zespołu badawczego prof. Marek Jóźwiak wraz z dr. Bartoszem Musielakiem z Ortopedyczno-Rehabilitacyjnego Szpitala Klinicznego im. Wiktora Degi Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu zauważają, że od czasów pochodzenia badanych miednic średnia życia uległa podwojeniu, a zmiany przeciążeniowe są zjawiskiem wieloczynnikowym, które związane są także z wiekiem i aktywnością.

"Na podstawie przeprowadzonych badań nie potrafimy powiedzieć, czy zmiany wpływają na pogorszenie stanu zdrowia. Ale poprawiają szanse powodzenia działań leczniczych. Ponieważ wiedza o orientacji panewki i miednicy służy określeniu pewnych prawidłowości, mających służyć ortopedii rekonstrukcyjnej" - stwierdzają naukowcy. 

PAP - Nauka w Polsce, Anna Ślązak

zan/ ekr/