Jak pisze w wydanym właśnie kolejnym „Roczniku Muzeum Narodowego w Kielcach”, placówka ta posiada jeden z najliczniejszych w kraju - liczący 650 obiektów - zespół ceramiki ćmielowskiej, „w pełni ilustrujący rozwój najstarszej w Polsce wytwórni porcelany w ciągu ponad 200 lat jej istnienia”.

Najliczniejsze poza Kielcami zespoły ceramiki ćmielowskiej znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie oraz Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim; zabytki z Muzeum Narodowego w Warszawie nie są równie liczne, ale w większości pochodzą z XIX wieku - najwyżej cenionego okresu w dziejach wytwórni - wyjaśnia Kwaśnik-Gliwińska.

Wykonane w czasach Królestwa Polskiego naczynia z delikatnego fajansu nawiązywały w swych formach do popularnych wyrobów angielskich Wedgwooda: pokrywały je białe lub niebieskie polewy, zdobiły plastyczne reliefowe, z formy wyciskane dekoracje, często o mitologicznej tematyce - przypomina muzealniczka.

Mimo stopniowego przestawiania się na porcelanę, aż do około 1870 r. powstawały w Ćmielowie wyroby z fajansu delikatnego. Z lat 1838-1863 pochodzi 28 najstarszych w kieleckich zbiorach wyrobów porcelanowych; niektóre jeszcze niedoskonałe, wykonane z grubej, nie zawsze dobrze oczyszczonej i wypalonej masy - zwraca uwagę znawczyni rzemiosła artystycznego.

Według niej, tylko w Ćmielowie (potem także w innych zakładach regionu) wypalano fajansowe, a z czasem porcelanowe, koszyczki o kołnierzach z misternych pałączków. W Ćmielowie wyrabiano również majoliki oraz kafle i większe elementy pieców. Z malowanej masy kaflowej powstały ponadto imponujące (mierzące 44 cm) figury pary tanecznej „krakowiaka i krakowianki” w ludowych strojach.

Dawne wyroby ćmielowskie nadal znajdują się w wielu domowych kredensach; muzealnicy z Kielc mają nadzieję, że podczas kwerendy uda się do tych zabytków dotrzeć i zinwentaryzować je, a później najciekawsze zaprezentować na wystawie.

Początki produkcji ćmielowskiej ceramiki nie są dokładnie znane. Przyjmuje się, że w latach 1790-1804 garncarz (lub właściciel folwarczku) Wojtas vel Wojtos, utożsamiany z Janem Zbrożkiem – właścicielem wójtostwa ćmielowskiego, założył w Ćmielowie dużą wytwórnię fajansu, scalając kilka mniejszych, istniejących tam garncarni.

PAP - Nauka w Polsce, Józef Machnik

kol